Hevig verliefden en gestrenge hooggeleerden
beminnen allen in hun rijpe tijd de kat,
de trots des huizes, krachtig, zacht, en net als zij
bij voorkeur binnen zittend, en op warme plekjes.
Als vrienden van de wellust en de wetenschap
verlangen ze naar stilte en schrikwekkend duister.
Erebus had ze graag als lijkkoetspaard gezien,
maar fierheid liet zich niet door dienstbaarheid vervangen.
Nadenkend nemen zij nobele poses aan
van grote sfinxen die, diep in de eenzaamheid
en dromend zonder eind in slaap lijken te vallen.
Hun flank is vruchtbaar en vervuld van tovervonken,
zwak pinkelen er gouden, flinterdunne puntjes
in hun mystieke oogbol, als een fijn soort zand.
Hoe is het ontstaan en welke
ontwikkeling maakte het door?
Rond 1600 bestudeerden wetenschappers in Florence de muziek van de
Griekse tragedies uit de klassieke tijd. Ze kwamen tot de conclusie dat die
muziek monodisch geweest moest zijn; de melodie werd door een solostem gezongen
met een bescheiden instrumentale begeleiding.
Zo kwam de expressieve lading van de tekst zonder te veel versluiering
door muziek tot uiting. De studie van het Griekse drama leidde tot de vernieuwende
muziekvorm van 'zingend spreken': het recitatief. Het bestaan van de opera was
een feit.
Claudio Monteverdi
De eerste componist die een complete tekst op muziek zette was de Italiaan Claudio
Monteverdi. Zijn opera Orpheo werd in 1600 aan het hof van de hertog Conzaga.
Om een levendig geheel van dit zangstuk te maken, bracht Monteverdi variaties
aan in de zangpartijen. Hij bracht een scheiding aan tussen solozang, de
laterale aria en het ritme door de behoefte aan expansie van de zanger bepaald
wordt; verhalend gedeelte in een opera e.d., voorgedragen met de toonval en het
ritme van de gesproken rede, recitatief.
Stijlen
Als de opera zich over heel West-Europa verspreidt, ontwikkelen zich
verschillende nationale stijlen. De opera seria in Italië is een ernstige opera
met tragische, op mythologie geïnspireerde verhalen. Als tegenhanger
ontwikkelde zich de opera buffa, waarin gewone mensen in komische, alledaagse
situaties worden weergegeven. Beide typen opera's werden geheel gezongen met
een afwisseling tussen recitatieven en aria's.
In Frankrijk kwam de tragedie lyrique met statige dans en muziek tot
ontwikkeling. De opera comique is juist luchtig van karakter, omdat er
gesproken dialogen in plaats van recitatieven worden gebruikt. De opera
Benedict en Beatrice van Berlioz is een voorbeeld van een opera comique.
Toegankelijk
Vanaf 1637 kunnen ook gewone burgers tegen betaling van een toegangskaartje een
operavoorstelling bijwonen. De zangkunst steeg al snel naar een hoog peil en de
aria's werden steeds belangrijker. Iedere zanger kreeg de kans zijn kunsten te
tonen en het publiek eiste dat de beste zangers een aantal keren te horen
waren. Componisten verwerkten daarom tientallen aria's in hun opera's. Een aria
bestond uit enkele regels die werden herhaald.
Drama
De verhaallijn werd steeds minder belangrijk en vormde vaak niet meer dan een
verbinding tussen de aria's. Deze vorm komt terug in opera's van beroemde
componisten uit de 18e eeuw, zoals Mozart. In de 19e eeuw brengen Verdi en
Puccini het drama terug in de opera zonder het belang van de zang te
verloochenen.
Populariteit
In de tijd dat de opera populaire muziek was, gedroegen de bezoekers zich niet
anders dan de bezoekers van de popconcerten nu. Er werd gegeten en gedronken
tijdens de voorstelling. Er werd gejoeld, gefloten, gejuicht. Als het echt mis
was, werden de zangers bekogeld met de meegebrachte etenswaren. In de 20e eeuw
verdwijnt de belangstelling van het grote publiek, maar er worden nog altijd
nieuwe opera's gemaakt. Veel grote operaproducties kunnen nu alleen met
subsidie worden uitgevoerd.
Libretto
De basis van elke opera is het libretto, de tekst van het gezongen verhaal. Het
ritme van die tekst bepaalt in hoge mate de muziek. Daarom is het moeilijk om
operateksten te vertalen. De relatie tussen tekst en muziek kan in zo'n
vertaalslag verloren gaan. Om ervoor te zorgen dat de bezoekers het verhaal
toch kunnen volgen, maakt de opera veel gebruik van boventitels; op een vlak
boven het toneel wordt de vertaling geprojecteerd.
je hebt me alleen gelaten
maar ik heb het je al vergeven
want ik weet dat je nog ergens bent
vannacht nog, toen ik door de stad
dwaalde, zag ik je silhouet in het glas
van een badkamer
en gisteren hoorde ik je in het bos lachen
zie je, ik weet dat je er nog bent
laatst reed je me voorbij met vier
andere mensen in een oude auto
en ofschoon jij de enige was die
niet omkeek, wist ik toch dat jij
de enige was die mij herkende de enige
die zonder mij niet kan leven
en ik heb geglimlacht
ik was zeker dat je me niet verlaten zou
morgen misschien zul je terugkomen
of anders overmorgen of wie weet wel nooit
Mensen zijn altijd gefascineerd door fantastische werelden. Tot voor
kort had de lezer, luisteraar of kijker een passieve rol; het verloop van het
verhaal is immers door de maker vooraf bepaald. Nieuwe media bieden ongekende
mogelijkheden voor interactie.
Een spelcomputer is een computer zonder toetsenbord. Meestal wordt de
spelcomputer, ook wel console genoemd, aangesloten op een televisiescherm. Het
spel wordt gespeeld via controllers, die de speler met de hand bedient.
Gangbare spelcomputers zijn de zogenaamde next-generation consoles zoals de
X-Box 360, Playstation3 en de Nintendo Wii. Naast de spelcomputer biedt ook de
gewone pc spelmogelijkheden via internet of spellen op cd-roms.
Tennis for Two
1958: Tennis for two
Het is het nauwelijks voor te stellen dat de eerste simpele spellen een
revolutionaire ontwikkeling zouden ontketenen. Het eerste spel Tennis for Two
is in 1958 uitgevonden in een laboratorium die de spelmogelijkheid bood op open
dagen van een kerncentrale. Evenals Space War uit 1962 waren deze spellen
gekoppeld aan dure universiteitscomputers met een enorme omvang.
Odyssey
Magnavox Odyssey
De eerste game die voor een breed consumentenpubliek beschikbaar kwam,
was Magnavox Odyssey in 1972. Dit spel was eigenlijk een videogame en geen
computergame, want er zat in de Odyssey geen enkele chip. Het hoofdbestanddeel
werd gevormd door veertig transistors die ervoor zorgden dat op het
televisiescherm punten en streepjes te zien waren, bijvoorbeeld in de vorm van
een bal en twee rackets. In de standaardversie waren twaalf verschillende
spellen te spelen, zoals hockey, voetbal en roulette. En omdat de Odyssey zelf
geen kleuren kon genereren, moest voor elk spel een apart transparant kleurenfolie
op het televisiescherm worden bevestigd. Zo ontstond bijvoorbeeld een
tennisveld of een roulettetafel.
Pong
Pong
In dezelfde tijd werd Pong ontwikkeld. Dat was een tennisspel met een
verbluffend eenvoudige instructie: Avoid missing ball for high score. Pong is
als automatenversie het grootste succes in de speelautomatenindustrie, waar
eerst alleen mechanische spellen en flipperkasten te vinden waren.
Snel daarna begon de producent Atari met een thuisversie van Pong. Het
prototype zat nog vol met honderden draden. Het plan was om alle elektronische
componenten van de automatenversie onder te brengen in één chip. Deze chip werd
de meest geavanceerde die tot dan toe in een consumentenartikel was gebruikt.
Pong bleek dé hit tijdens de kerstverkoop van 1975. Op diverse plaatsen moesten
mensen een paar uur in de rij staan, niet om Pong direct te kunnen kopen, maar
om een bestelling te mogen plaatsen.
Commodore 64
Commodore 64
De Commodore 64 werd één van de meest verkochte computers van de jaren
80 van de vorige eeuw; van de 20 miljoen die er verkocht zijn werd het grootste
deel voor spelletjes gebruikt. In 1985 kwam de Nintendo console op de markt met
het nog steeds bekende spel Super Mario Bros. In 1989 werden twee handhelds
(kleine gamecomputers om in de hand te spelen) uitgebracht, de succesvolle
Gameboy en de grotere Atari Lynx. De Lynx beschikte als enige over een
kleurenscherm. In 1990 kwam de 16-bit Super Nintendo met nog mooiere
spelletjes. In 1995 bracht Sony de 32-bit Playstation uit, inmiddels opgevolgd
door Playstation 2 en de Playstation Portable.
Mogelijkheden
Playstation Portable
Ontwerpers en vormgevers van computergames krijgen door de steeds
snellere processors en videokaarten steeds meer mogelijkheden, met als gevolg
steeds levensechtere spellen. Door het realisme in vormgeving geven de spellen
meer en meer de spelers het idee echt iets mee te maken. Dit gegeven wordt
inmiddels ook buiten de amusementsindustrie herkend en benut. Zo worden
patiënten met een ernstige fobie, zoals hoogtevrees, met virtuele beelden van
hun angstbeelden genezen.
Alles heeft een lengte, breedte en diepte: 3 dimensies. De afkorting
voor driedimensionaal is 3D. Alle mensen waarvan beide ogen goed werken zien de
wereld in 3D. Omdat onze ogen niet precies op dezelfde plek zitten, ziet elk
oog het beeld waar we naar kijken nét anders. Onze hersenen maken van deze 2
beelden een 3D afbeelding met diepte. Hierdoor kun je zien welke voorwerpen
dichtbij zijn en welke ver weg.
Twee ogen
Als je maar één oog kunt gebruiken zie je diepte op een andere manier,
omdat je maar één beeld ziet. Je hersenen moeten het dan met dat beeld
oplossen, want er worden geen verschillende beelden naar je hersenen geseind.
Met één oog let je op de afstand en overlapping van plaatjes en voorwerpen. Als
je bijvoorbeeld naar een huis kijkt waar een auto voor staat zie je een deel
van het huis niet. De auto overlapt een stukje van het huis, zo weet je dat de
auto voor het huis staat.
Scherp stellen
Je ogen functioneren als een soort cameras. Licht uit de buitenwereld
valt door het hoornvlies en de lens op de achterkant van je oog. Daar liggen
lichtgevoelige cellen, het netvlies. Op het netvlies ontstaat een verkleind,
omgekeerd beeld. De oogzenuw geeft het beeld door aan je hersenen. Je oog stelt
scherp door de ooglens boller of minder bol te maken. Dit heet accommoderen.
3D films
Als je naar de televisie of een bioscoopscherm kijkt, zien beide ogen
hetzelfde beeld. Dit komt doordat het beeld in een plak vlak wordt weergegeven
en je ogen geen twee verschillende beelden te zien krijgen. Films met een 3D
effect worden gemaakt met twee cameras. Er wordt een film gemaakt voor het
rechteroog en een film voor het linkeroog. In de bioscoop wordt de film met
twee monitoren tegelijkertijd op het filmscherm vertoond. Met een speciale
3Dbril ziet het rechteroog door het rechter brilglas alleen de rechterfilm. Het
linkeroog ziet door het andere brilglas de linkerfilm. Die beelden worden door
je hersenen samengevoegd. En voilà: je ziet drie dimensies!
Ik denk aan mijn
achterkleinkinderen,
mijn overgrootouders, even ver van mij verwijderd.
Ik ben het knooppunt waar zij samenstromen
en uit elkander gaan, voorgoed gescheiden,
in toekomst en verleden opgenomen,
zonder dat ik het kan verhinderen.
Ik moet hen met
elkaar verzoenen door mijn bloed,
maar kan het niet alleen: mijn moeder en mijn vrouw
zijn mij te hulp gesneld en delen uit haar overvloed
kracht aan mij mee, op straffe van mijn ondergang.
Ik zend mijn
beide dochters voor mij uit,
op zoek naar buitenstaanders voor haar schoot.
Zij wijzen mij de toegang tot de dood,
bedroefd maar zonder er te lang bij stil te staan.
ik denk
als het regent
laat ze niet nat worden
en als het stormt
vat ze geen kou
en ik denk ook
dat dat denken
niet helpt
want je wordt nooit meer
nat noch vat je een kou
want het regent
noch waait ooit
meer voor jou
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
