|
Harmonie
en fanfare
Dat klinkt als muziek in de
oren
Blaasmuziek, harmonie- en fanfareorkesten kennen een lange geschiedenis.
In alle culturen vind je blaasinstrumenten, die soms functioneel zijn of worden
gebruikt om rituelen kracht bij te zetten.
Maya priesters blazen in de richting van de vier windstreken diepe tonen
uit grote een schelp. Aboriginals gebruiken de didgeridoo, een door termieten
uitgeholde boomstam, om langgerekte oerklachten voort te brengen. Ook
uitgeholde hoorns van runderen zijn gebruikt als blaasinstrument.
Eerste metalen trompetten
Trompet
Rond 1400 voor Christus duiken voor het eerst metalen trompetten op,
gemaakt door Egyptenaren. Omdat de techniek om metaal te buigen nog niet bekend
was, is hun trompet niet meer dan een rechte, lange buis. De Romeinen gaan door
op dit idee en ontwikkelden een Romeinse Tuba. Aangevuld met trommelaars staan
de Romeinse blaasinstrumenten aan de basis van de eerste "militaire
kapel".
Signalen
Legers hebben ook na de Romeinse tijd een impuls gegeven aan muzikale
ontwikkelingen. Een trompet of trom is lange tijd het enige geschikte middel om
een signaal snel over relatief grote afstand door te geven.
Oorlog
Als de Turken in de 15e eeuw Europa binnenvallen, brengt dat niet alleen
een nieuwe oorlog met zich mee: de Turken blijken al heel ver met het musiceren
in groepsverband. Ze maken gebruik van meerdere pijperfluiten die samen de
melodie spelen. De begeleiding wordt verzorgd door trompetten en slagwerk,
zoals pauken. De Zwitserse Infanterie neemt pijperfluiten en pauken over in
haar orkesten. En naar Zwitsers voorbeeld hebben de instrumenten zich over
Europa verspreid. Nieuwe technieken verbeteren de bestaande instrumenten
waardoor het eenvoudiger wordt om in groepsverband te spelen. Muziek maken
wordt zo voor meer mensen bereikbaar.
Harmonie
Saxofoon
In Nederland zijn drie typen blaasorkesten: de harmonie, de fanfare en
de brassband. Het verschil tussen deze orkesten zit in de bezetting. Een
harmonie orkest heeft houten én koperen blaasinstrumenten en slagwerk. Soms
worden er nog strijkbassen toegevoegd aan de harmonie. Een fanfare orkest heeft
alleen saxofoons, koperblazers en slagwerk. Een brassband heeft alleen koperen
blaasinstrumenten en slagwerk. De grootte varieert meestal tussen de 25 en 80
spelers.
Hout en koper
Houten blaasinstrumenten, of houtblazers, zijn de families van hobo,
klarinet, fagot en doedelzak en de saxofoons. De koperblazers zijn families van
hoorn, trompet, trombone, tuba en saxhoorn en de meeste fluiten. De
saxofoonfamilie is een mengvorm Het verschil tussen houten- en koperen instrumenten
zit gek genoeg niet in de eerste plaats in het materiaal waarvan het instrument
is gemaakt, maar in de bouw en de manier van spelen.
De meeste houten blaasinstrumenten hebben een groot aantal gaten, die niet
allemaal met de vingers af te dichten zijn. Daarom is er een kleppenmechaniek
op de meeste instrumenten. Door middel van een hefboompje dat wel voor de
vingers bereikbaar is, kun je gaten openen of sluiten die op een totaal andere
plaats zitten. Het geluid kan op verschillende manieren ontstaan. Bij de fluit
bijvoorbeeld gaat de lucht trillen door het tegen een scherpe rand te richten.
Andere instrumenten zoals klarinet en hobo hebben een enkel of een dubbele riet
dat voor het trillen van de lucht zorgt.
De koperen blaasinstrumenten kennen ook een lange ontwikkeling. Op de eerste
exemplaren is maar een beperkte serie tonen te spelen. Deze instrumenten worden
'natuurlijke instrumenten' genoemd. Om de mogelijkheden uit te breiden zijn
verschillende oplossingen ontstaan zoals de hoorn die beugels heeft van
verschillende lengte, waardoor andere series tonen ontstaan. Ook het
schuifsysteem van de trombone is een stap in de ontwikkeling naar meer
toonmogelijkheden, maar de definitieve oplossing is de komst van ventielen,
begin 19e eeuw. Deze uitvinding heeft grote gevolgen gehad voor de koperen
blaasinstrumenten; er worden in die periode dan ook veel koperen
blaasinstrumenten ontwikkeld. Tegenwoordig heeft een koperen blaasinstrument
drie of vier ventielen. Door het indrukken van een ventiel wordt een buis
ingeschakeld, en de toon lager. Elk ventiel schakelt een extra stukje buis in.
Drie ventielen geeft dan zeven mogelijkheden.
Scherp en zacht
Koperen blaasinstrumenten zijn te verdelen in scherp koper en zacht
koper, waarbij de termen 'scherp' en 'zacht' slaan op het soort geluid dat de
instrumenten maken. De trompet en trombone horen bij het scherpe koper worden,
de hoorn en de tuba tot het zachte koper. In een harmonie orkest gaat het er om
dat deze toonkwaliteiten in evenwicht (harmonie) met zijn elkaar. Het scherpe
mag het zachte niet overstemmen, maar kan door contrasten in toonsoorten het
zachte juist versterken. Harmonie betekent ook: samenklank, eensgezindheid,
goede verhouding. Deze harmonie behoor je terug te vinden in de opbouw van het
orkest. Een trompettist is gemakkelijk in staat om bijvoorbeeld een klarinet te
overstemmen. Vandaar dat een goed opgebouwd harmonieorkest veel meer
klarinetten heeft dan bijvoorbeeld trompetten of saxofoons. Het gaat
uiteindelijk om de klank van het gehele orkest en niet om de klank van de
afzonderlijke instrumenten.
Concoursen
Een belangrijke stimulans in de ontwikkeling van veel harmonieorkesten
is het deelnemen aan concoursen. Een keer in de vier jaar moet een orkest
deelnemen aan concours. Dat is een soort wedstrijd waarbij de jury punten
geeft. Het orkest moet dan zo goed mogelijk spelen. Er worden drie nummers
gespeeld: een inspeelwerk om een beetje te wennen aan de zaal, een verplicht
stuk die het orkest moet spelen en een keuzewerk die zelf uitgezocht mag
worden. Er zijn zes categorieën of afdelingen: afdeling 3, 2, 1, Uitmuntend,
Ere en Vaandel.
De opstelling
De naam harmonie orkest komt van het Franse l'harmonie waarmee de
blaasinstrumenten van een symfonie orkest . Een symfonieorkest is een groot
orkest dat doorgaans klassieke muziek speelt. Een symfonieorkest kent naast de
koper- en houtblazers en het slagwerk nog een andere instrumentgroepen, ook wel
families genoemd: de strijkinstrumenten. Net als in een groot symfonie
orkest, kent ook de Harmonie zijn vaste opstelling. Ieder instrument en
instrumentgroep heeft zijn eigen plaats op het podium. Het orkest zit meestal
in een halve cirkel, vaak in meerdere rijen, met de dirigent als het middelpunt
zodat ieder orkestlid de dirigent goed kan zien. De solo instrumenten zitten
altijd links van de dirigent. Aan de rechterkant zitten de lager gestemde dus
grotere instrumenten zoals de saxofoons en tuba's. Het slagwerk staat helemaal
achteraan op het podium
|
.
.
