|
Schilderijen (compositorisch) interpreteren en analyseren .
--------------------------------------------------------------------------
Wanneer een schilder een curve voorstelt op een klassiek , ofwel bijvoorbeeld abstract schilderij , is dat dan een dramatische werveling , die een gevoel uitdrukt ,
of een dynamische uiting van opgekropte energie, vertolkt door ingehouden spanning .of drukt de curve daarentegen een zekere (s-)loomheid uit , of zelfs een levensmoeheid ? Zovele vragen met evenveel antwoorden , afhankelijk van de ingesteldheid en de inspiratie van het moment waarop de waarnemer het schilderij bekijkt . De tegenhanger van een kromme , is in compositorisch opzicht , een scherpe hoek tussen twee lijnen ,die elkaar spanningsvol ontmoeten met een doordringende kracht .De lijnen kunnen bijvoorbeeld naar elkaar overhellende bomen voorstellen ,maar ook de hoek tussen het groeiende armpje en het lichaampje van een baby in de moederschoot , of een herder die steunt op zijn stok bij het leiden van een kudde schapen.Ze kunnen de geknakte mast uitbeelden van een vergaan schip t.o.v. het dek ,nadat het tegen een ijsschots te pletter is gelopen.De hierbovenstaande bedenkingen hebben vooral betrekking op vrij recente werken van kunstenaars die op hun schilderijen voorstellingen bedenken ,gebaseerd op composities met lijnen , krommen ,spiralen ,rechthoeken ,cirkels ,e.d.,kort samen-gevat : schilderijen uit " het modernisme " .
Bekijken we nu een eerste ander voorbeeld : "de slaap van de rede ,brengt gedrochten voort " ,geschilderd door de Spanjaard Goya . Het is een symbolisch werk ,waarin Goya duidelijk maakt , dat bewustwording , het proces van de fantasie tegenwerkt .
71 Ets in aquatint 1797 72
De menselijke figuur ,die de rede verpersoonlijkt ,slaapt , en Goya heeft deze toestand weergegeven in een ovale vorm , die passiviteit en berusting uitdrukt .
Boven deze curve ,heeft hij fladderende vleermuizen en uilen geschilderd , opgebouwd uit scherpe , hoekige vormen ,als verdierlijkte hoedanigheid van- en gestaltegeving aan- het geestelijk element in de mens. Zo zijn twee van elkaar gescheiden gevoelsgebieden aangesneden ,enerzijds het ronde menselijk kwetsbare en emotionele , anderzijds de hoekige vormen van het materiële . Dit is de dualiteit van licht en duisternis ,van de gekende wereld van het daglicht en de onbekende wereld van de diepe slaap en de droom ,zelfs het ocultisme ,de opwaartse en de neerwaartse beweging .
Een andere schilder ,William Blake ,is op dit thema ingegaan met zijn schilderij "de oude man " .
73 De bovenste helft van het schilderij stelt een cirkel voor , een uit de ruimte losgemaakte zon ,omgeven door roodachtig-oranje bestraalde wolken ,allen voorgesteld door krommen ,zoals de menselijke gedaante van de man zelf .
In het duistere gebied onderaan het schilderij , onderscheidt men enkel een grote donkere driehoek , die de compositorische tegengesteldheid uitbeeldt tussen de geestelijke wereld bovenaan , en de stoffelijke wereld onderaan .
Men zou dit kunnen vergelijken met de tegenstellingen vuur en water of lucht en zandige aarde . De naar omhoog gerichte punt van de donkere driehoek kenmerkt daarbij de opwaartse beweging , die in al ons streven aanwezig is ,maar ook het groeien van alle planten naar het licht toe . De zon is daarbij de centrale schijf van de compositie , onze schepper en levens- instandhouder volgens de aloude traditie van de indianen in Zuid-Amerika. De rol van de lucht als verspreider van de zaden van planten , wordt weergegeven door de wind die met kracht tegen de baard van de man blaast .
Als derde voorbeeld bekijken we "de schreeuw " door E. Munch ,waarin een krachtig kontrast tussen ovale vormen en rechte lijnen ,een bijna ondraaglijke spanning veroorzaakt .
74 Munch De Schreeuw 74a
Op en naast de brug domineren de rechte lijnen ,en in de zee en de lucht overheersen gebogen lijnen die onder vertikale of scherpe hoeken staan t.o.v. de rechte lijnen .De lijnen zijn nadrukkelijk ruw voorgesteld ,zodat ze de zintuigen bijna pijn doen.Dit kan ook gezegd worden over de ovaal-achtige vorm van het gezicht met een door pijn , angst of overdreven luid lawaai , verwrongen gelaatsuitdrukking en wijd geopende mond .De vertikaal geplaatste handen schieten naar omhoog uit het gebogen lichaam ,en schermen ofwel de oren af , of ondersteunen een gekweld hoofd .Alleen de twee figuurtjes aan de linkerkant van het schilderij , brengen enige rust teweeg in kontrast met de gepijnigde hoofdfiguur ,die met haar stille schreeuw de omgeving doet sidderen .Dit is een disharmonie ,omdat er geen binding is tussen de figuur op de voorgrond en de twee op de achtergrond.Daardoor ontstaat een druk , een pressie , de ex-pressie van de op dat ogenblik tegenstrijdige gevoelens .
75 Watteau
Bekijken we als vierde voorbeeld "de liefdestoonladder " van Watteau ,
waarvan de compositie zich op het eerste gezicht baseert op een eenvoudige driehoekige vorm.Deze verleent stabiliteit aan het schilderij met een stevige horizontale basis.Binnen de grenzen van de driehoek heeft Watteau een spanning tussen de twee hoofdfiguren geschapen door ze naar elkaar te laten toebuigen.
Wanneer men de middellijn door de guitaar van de man begint te volgen ,kan men het schilderij ook op een andere basis-wijze bekijken ,namelijk met de driehoek verstoord tot een diagonaal die de guitaar volgt en een andere diagonaal , getrokken van de linker bovenhoek naar de rechter onderhoek , tussen de twee figuren door . Zo kan men verder gaan ontleden ,waarbij men tot de vaststelling komt ,dat het schilderij kan beschouwd worden als geometrisch opgebouwd uit een reeks ruiten en driehoeken ,waarbinnen de verschillende elementen van de afbeelding geplaatst zijn .
76 Watteau en hoedenmaakster : ontleding 77 Hoedenmaakster
Vijfde voorbeeld : " de hoedenmaakster " door Dégas .een schilderij dat zich-herhalende vormen toont , vormpatronen met contouren .De meest voorkomende aflijning , is deze van de cirkelvormige hoeden.Maar de afbeelding zit ook vol met andere rondingen : de boezem van de vrouw , haar rok ,de afgeronde hoek van de kist waarop de paarse hoed rust ,enz.Bovendien munthet schilderij uit door de plasticiteit van de licht- en schaduw-werking .
Als zesde en laatste voorbeeld , onderzoeken we de invloed van het gebruik van kleuren in een schilderij van Van Gogh : " Café-terras bij avond " .
78 Van Gogh Café-terras
Kleur spreekt ons gevoel aan , zoals de warme kleuren rood ,geel , die maken dat we ons opgewekt voelen , terwijl de koude kleuren blauw ,paars , groen ,grijs , ons deprimeren en emotioneel afremmen .
Rood is een opdringerige kleur ,die een gevoel kan doen ontstaan van opwinding,
drama,agressiviteit,opwaarts gerichte spanning.De rode kleur zal de plaats waar ze geschilderd is ,meestal een voorgrond , naar voor trekken , terwijl blauw ,paars en groen ,zwart , het tafereel naar achter doen bewegen ,naar achter doen wijken . Claude Monet heeft deze techniek herhaaldelijk toegepast in al zijn bloemen-schilderijen ,waaronder bijvoorbeeld "het klaprozenveld". Daarin laat hij ook alle kleuren kontrasteren met hun komplementaire kleur: rood met groen, blauwmet oranje en geel met paars. Van Gogh heeft met roodachtige tinten zijn café-terras met stoelen ,naar voor getrokken , terwijl hij met een zeer donkerblauwe achtergrond , de sterrenhemel en verafgelegen gebouwen in de straat ,praktisch zwart geschilderd , heeft doen terugwijken .Merk daarbij het perspektief op ,dat vakkundig niet alleen toegepast is op de gebouwen ,maar ook op de menselijke figuren .
De twee gestalten rechts ,die de straat oversteken ,zijn groter voorgesteld dan de twee figuurtjes achteraan in het midden .
178 ,179 De Emmaüsgangers .
------------------------------------------
Caravaggio schildert een verhaal uit de bijbelse geschiedenis , waarin na zijn herrijzenis , Jezus op de weg van Jerusalem naar Emmaüs , twee van zijn discipelen ontmoet . Het schilderij toont het ogenblik waarop diezelfde avond hij zich aan hen openbaart tijdens het diner , door het breken van het brood . Het wordt de twee mannen plots duidelijk dat hun dode leermeester is teruggekomen . Hun verbazing is adembenemend weergegeven , terwijl de herbergier verbijsterd , en niet begrijpend , toekijkt . De rechts gestilderde discipel reageert het theatraalst . Zijn uitgestrekte armen herinneren aan de kruisiging . Deze houding kontrasteert met de even plotse ,maar minder heftige reaktie van de links geschilderde discipel.
Caravaggio schildert in het midden een jeugdige , baardloze Christus ,omdat hij afstand genomen heeft van de angsten en het lijden tijdens de kruisiging en volgens het evangelie zou verschijnen in een andere gedaante . Te midden van rijke , donkere kleurtonen en de omringende schaduwen , baadt zijn gezicht in het licht , dat van links komt , de gebruikelijke positie van de lichtbron in de schilderijen van Caravaggio .
De naar voor gebogen herbergier staat in de lichtstraal ,maar zijn schaduw valt niet op de centrale hoofdfiguur ,maar op de muur ,samen met de schaduw van de linkse discipel , waarmee Caravaggio bedoelt dat niets of niemand zijn hoofdfiguur in de schaduw kan stellen .
250 , 251 : Goya : de derde mei 1808
---------------------------------------------
De derde mei 1808 is een schilderij dat gewijd is aan de gewelddadige onderdrukking en de daaropvolgende massa - executies van Spaanse burgers , die op 2 mei 1808 in opstand waren gekomen tegen de Franse bezetters .
In het vuurpeleton zijn de soldaten afgebeeld als bijna gezichtloze automaten Hun lichamen zijn met elkaar verbonden als een of andere vernietigings-machine.Ze staan bijna onmogelijk dichtbij hun slachtoffers , hetgeen de gewelddadige en tragische aard van het tafereel benadrukt . De aandacht wordt speciaal gericht op de man die met uitgestrekte armen op zijn knieën zit en op het punt staat doodgeschoten te worden.De gezichten van de lotgenoten rondom hem drukken wanhoop en doodsangst uit.Goya schept hier het wrede beeld van een slachthuis ,waarin het bleke hemd van de geknielde man weinige ogenblikken later zal doordrenkt zijn met rood bloed .Op de voorgrond ligt reeds een dode man met gezicht in een plas bloed . Hij is in perspectief getekend met zichtbare verminkingen in het gezicht en zijn uitgestrekte armen duiden op een laatste smeekbede , zoals de armen van het nog levende slachtoffer dat weldra deel zal uitmaken van de stapel dode lichamen op de grond .
Toen koning Ferdinand VII in 1813 weer aan de macht kwam ,stuurde Goya hem een verzoek tot " het herdenken van deze belangrijke en heldhaftige akties en taferelen van onze opstand tegen de tiran van Europa " .
62 Het ontstaan van de melkweg 1580 door Jacopo Tintoretto
________________________________________________________
Gaius Julius Hygienus , een bibliothecaris van keizer Augustus in de eerste eeuw voor Christus , verklaarde het ontstaan van de melkweg als volgt :
" de oppergod Jupiter had een voorliefde voor sterfelijke vrouwen .Eén van hen ,Alcmene , schonk hem een zoon met de naam Hercules . Toen zijn eigen echtgenote , de godin Juno , eens een dutje aan het doen was , drukte hij de baby Hercules tegen haar borst om hem van de melk van de onsterfelijkheid-wording te laten drinken . De godin werd wakker en sprong verschrikt op .Bij die beweging spoten de melkdruppels in het firmament ,waar ze meteen in sterren veranderden . Juno beval daarop aan twee slangen de geadopteerde baby te vermoorden ,maar het jongetje was inmiddels al onsterfelijk geworden en zeer krachtig door het drinken van de melk , en hij wurgde de slangen ".
De Venetiaanse kunstschilder Jacopo Rubusti , beter gekend als Tintoretto , had een voorliefde voor theatrale effekten . Toen Tintoretto , in Venetië , tussen 1578 en 1580 , de melkweg schilderde , had hij het erg druk met het uitvoeren van allerlei schilderijen in staatsopdracht .Alleen met behulp van assistenten ,kon hij aan de grote vraag naar zijn werken voldoen . De melkweg heeft hij echter helemaal alleen geschilderd , en wel twee keer.Toen de National Gallery in Londen het olieverfschilderij in 1972 restaureerde, bleek dat zich onder het verfoppervlak een eerste versie bevond ,met dezelfde voorstelling maar snel en impulsief geschilderd , dus niet zo mooi uitgewerkt.Waarschijnlijk is de reden voor de overschildering van deze oorspronkelijke versie te zoeken in het feit , dat nog vóór de voltooiing van dit eerste schilderij , als potentiele koper , keizer Rudolf II ten tonele verscheen , die besloten had kunst te gaan verzamelen .Deze koper stelde toen de hoogste kwaliteitseisen aan het "fabeltjes-schilderij ,waarbij Jupiter een kleine Bacchus tegen de boezem van Juno houdt " .Hercules werd dus hier Bacchus (de drinker ) genoemd , en het schilderij kreeg een plaats in het keizerlijk paleis te Praag .
Praag werd in 1648 door Zweedse troepen veroverd , en de soldaten namen de schilderijen van Rudolf II mee als oorlogsbuit . Hierdoor werd het schilderij over een derde van zijn oppervlakte beschadigd . Een schets die de keizerlijke hofschilder Jacob Hoefnagel te Praag van Tintorettos schilderij maakte ,laat zien hoe het doek er oorspronkelijk uitzag .Op die schets is onderaan ook een tweede naakte vrouw te zien , die waarschijn-lijk Jupiters geheime minnares Alcmene voorstelt , want ze is geschilderd in een aardse omgeving .Ze ligt op de grond tussen lelies , die zouden ontstaan zijn door verloren gegane, niet ten hemel gerichte , maar naar de aarde neervallende melkdruppels . Deze variant op de legende ,komt voor in een Byzantyns traktaat over plantkunde dat in 1538 in Venetië gepubliceerd werd , dus nog vóór Tintoretto zijn schilderij maakte , maar waarin hij het motief voor zijn inspiratie zou gevonden hebben , en hij schilderde de climax van deze legende, namelijk het moment dat de naakte Juno ligt te slapen op een wolken-bed , hoog in de hemel ,en een verschrikte beweging maakt op het ogenblik dat Jupiter de baby met zijn mond tegen haar borst duwt . De schilder kende ook een dokter , die in het bezit was van een medaille , waarop het wapenschild van zijn familie stond , en waarop Hercules aan de borst van Juno afgebeeld was ,inclusief sterren en lelies.Deze dokter had ook natuurkunde en sterrekunde ge-studeerd .Hij was steenrijk geworden door de verkoop van allerlei drankjes , en had Tintoretto verschillende schilderijen laten vervaardigen , zoals gebleken is uit meerdere teruggevonden kwitanties .Daarop is de ijdele dokter , die ook een borstbeeld had laten vervaardigen op de facade van een kerk ,waarvoor hij duur betaalde ,vereeuwigd met zijn door Tinto-retto voorgestelde kop op een aantal schilderijen over de heilige Marcus
De eerst geschilderde versie van de Melkweg ,was klaarblijkelijk ook besteld door deze dokter , tot de in 1576 gekroonde keizer Rudolf II op-dook , die zich op staatsieportretten graag liet afbeelden met leeuwenvel en knots , de attributen van Hercules . Het kostte de keizer dus niet veel moeite als heerser en overheerser, het schilderij van de oorspronkelijke besteller , de dokter , af te snoepen . In 1583 verliet hij Wenen ,en trok zich in Praag terug in het koninklijk paleis , als rooms-duitse keizer , die behalve drie Tintorettos ,ook schilderijen verzamelde van Dürer en Titiaan .De keizer is nooit getrouwd en had geen nakomelingen . Hij hield van het "visueel genot bij het bekijken van schilderijen " .Hij liet ook een sterrenwacht bouwen , vlakbij Praag , voor het bekijken van de sterren -hemel ,nadat hij de theorie van Johan Kepler (eveneens te Praag ) over de telescoop had bestudeerd .Rudolf II werd aldus bekend als bevorderaar van kunsten en wetenschappen .
69 Caravaggio schildert Judith en Holofernes : de onthoofding van Holofernes
De ware naam van Caravaggio was Michelangelo Merisi ,geboren in 1571. Bij een siciliaanse kunsthandelaar moest hij oorspronkelijk drie koppen van mensen ,per dag schilderen , in ruil voor wat eten ,vooral rauwe groente , in een Lombardisch dorp ,bij Bergamo .In 1590 vertrok hij naar Rome.
Aan het einde van de 16e eeuw , de periode waarin Caravaggio zijn schilderij in Rome maakte , stonden in deze hoofdstad veel aktiviteiten in het teken van de gewelddadige strijd tegen ketters .Het was de tijd van de contra-reformatie. De katholieke kerk probeerde de gebieden terug te veroveren ,die in de eerste helft van de 16e eeuw,afvallig waren geworden. Engeland ,Zweden en delen van de Nederlanden ,Frankrijk , Duitsland en Zwitserland ,hadden de ideeën van Luther en Calvijn overgenomen .Ze erkenden de pauselijke autoriteit niet langer en betaalden ook geen be-lastingen meer aan Rome . De verzamelde kerkvertegenwoodigers , slaagden er in geestelijke vernieuwingen door te voeren , en van de kerk een slagvaardige organisatie te maken .Het bestuur van de kerk werd in Rome gecentraliseerd en de religieuze orden kregen meer macht,vooral de jezuïten die op militaire wijze , ketters simpelweg uitroeiden .Dit gebeurde ook in Parijs waar in 1572 duizenden hugenoten werden vermoord omdat ze het geloof van hun koning niet aannamen .De protestantse vorsten moesten er ook aan geloven , ze werden vogelvrij verklaard , en katholieke religieuze fanaten brachten hen om het leven , waaronder Willem van Oranje , en Hendrik IV van Frankrijk . Elizabeth I van Engeland overleefde een aantal aanslagen .
Een bekoorlijke , rijke weduwe , had haar rouw afgelegd .Judith was voor veel godsdienstfanaten , het lichtend voorbeeld van de moordenares op ketters,waarbij ze gevoelloos en vastberaden te werk ging. Eén van haar slachtoffers , Holofernes , moest stervan , omdat hij " heiden " was ,die de joden wilde dwingen een Assyrische koning , in plaats van Jehova , te aanbidden . Op het ogenblik dat ze wist dat Holofernes zich bedronken had en weerloos op zijn bed lag uitgestrekt , drong ze zijn woonst (waarschijnlijk een tent) binnen , en met de woorden van " god van Israël , geef mij de kracht " , greep ze zijn zwaard en sneed hem de keel over . Daarna liet ze het zwaard nog tweemaal op zijn nek neerkomen tot ze het afge-slagen hoofd in haar handen hield en het overhandigde aan haar kamenier , zeggend " steek hem maar in de levensmiddelentas " .
Toen Caravaggio deze gebeurtenis in 1599 schilderde ,hield hij zich aan de beschrijving uit de bijbel , maar hij liet de kamenier niet buiten wachten,maar beeldde haar naast haar bazin af , omdat de gerimpelde huid van de helpster een welkom kontrast vormde met de perzikhuid van de executeerster .Caravaggio heeft als model voor deze laatste , zijn geliefde Lena gekozen , het meisje dat volgens een politieverslag uit 1605 ook wel als prostitué werkte op de Piazza Navona . Het is geweten dat veel geestelijken en pelgrims , met deze armoedige vrouwen het bed deelden in ruil voor wat " liefdadigheid " .In het heilige jaar 1600 telde Rome meer dan een miljoen bezoekers , waardoor de meisjes uiteindelijk toch een behoorlijk inkomen hadden ,overwegend dat er weinig andere mogelijkheden waren om geld te verdienen , want Rome kende geen handel of nijverheid.
Andere kunstenaars ,beeldden Judith af met het hoofd van Holofernes in de hand.Caravaggio toont echter het wrede ogenblik van de onthoofding zelf. Dit is niet ongewoon in die periode, waar elke kunstenaar op de markt hoofden kon kopen die vastgespijkerd tegen een houten wand , als souvenir aangeboden werden door de kerkelijke staat , die alle " bandieten " uitroeide , zon 27000 per jaar .Elke dag werden " verse " hoofden van pas onthoofden aangevoerd . Toen de 22-jarige Beatrice Cenci in 1599 onthoofd werd , wegens de moord op haar vader , stond Caravaggio erbij te kijken .Het hoofd werd daarna eerst voor het groot publiek tentoongesteld , liggend op een zwarte doek , en s avonds verlicht door twee fakkels , vooraleer het te koop aangeboden werd . Dit verklaart waarom Caravaggio gefascineerd raakte door onthoofdingen , waarvan hij er nog talrijke schilderde , onder meer in 1603 en 1608 . Waarschijnlijk is de geschilderde Holofernes een zelfportret,waarin hij zich op masochistische wijze identificeert met een slachtoffer van bruut geweld . Sommigen zeggen dat Caravaggio een sadist was . Hij weigerde te schilderen naar het schoonheids-ideaal van de Renaissance . De maagd Maria schilderde hij als een opgezwollen lijk , opgevist uit een rivier.
Vrouwen werden met gerimpeld gezicht en verweerde handen geschilderd . Hij heeft nooit een mooi naakt model geschilderd ,enkel geweld , behalve dan als uitzondering de Emmaüsgangers ".
Hij bracht twee personen om het leven door messteken en was steeds bereid om te duelleren en te vechten . Daardoor moest hij ,achtervolgd door de politie , Rome ontvluchten . Van toen af ,leed hij aan vervolgingswaanzin . In 1610 stierf hij in miserabele omstandigheden in ballingschap .
129 De dood van Marat 1793 door Jaques-Louis David
------------------------------------------------------------------------
De Parijse journalist Jean-Paul Marat lag in zijn bad , waar hij verlichting probeerde te vinden voor een huidaandoening , en tegelijkertijd drukproeven van zijn krant verbeterde . Charlotte Corday , een jonge aristocratische vrouw uit de provincie , was op aanwijzing van Marat zelf , nadat ze aangebeld had , het huis binnengedrongen tot in de badkamer ,en ze bracht de man om het leven met een messteek . Dit gebeurde op 13 juli 1793.
Daarmee had de Franse revolutie er een martelaar bij , want Jean-Paul Marat was een van de populairste revolutionairen en hij werd vereerd door de armen voor wie hij het in zijn blad " LAmi du Peuple " = de Volksvriend , steeds weer opnam . De royalisten haatten hem echter , en iedereen wist dat hij verantwoordelijk was voor de septembermoorden , waarbij de gevangen tegenstanders van de revolutie massaal afgeslacht werden . In januari 1793 had hij ook een beslissende medestem uitgebracht over de executie van de koning . Jacques-Louis David had ook voor de executie van de koning gestemd . David was ook de regisseur van het feest van de revolutie , een groot propagandistisch spektakel waarbij de pracht en praal van de Renaissance tentoon gespreid werd . Al degenen die echter vroeger daartoe bijgedragen hadden ,waren er niet meer .De vorsten waren afgezet en onthoofd , de priesters waren verjaagd en alle kerken gesloten. David kreeg de officiële opdracht om van de moord op Marat een propaganda-schilderij te maken . Het werk van 165 cm x 128 cm is te bekijken in het Koninklijk Museum voor schone Kunsten te Brussel . De vermoorde journalist werd in een voormalige kerk opgebaard met ontbloot bovenlichaam , zodat iedereen de dodelijke wonde goed kon zien . De badkuip stond er , samen met de houten kist ,die hij als tafel gebruikt had , inclusief inktpot en ganzenpen. De voorwerpen werden als relikwieën behandeld en tijdens de rouwstoet weerklonk elke vijf minuten een kanonschot .
Veel schilderijen van David zijn bewaard gebleven . Hij werd zowel beïnvloed door de Renaissance als door de antieke kunst van de Romeinse oudheid .David had een voorkeur voor grote formaten en grootste gebaren.De compositie was monumentaal maar bijzaken liet hij weg .Door de grote afmetingen van zijn schilderijen kon het publiek ze ook van op afstand bekijken , en dat was in die periode ook wel de bedoeling om de volksmens artistiek gevoel bij te brengen en tegelijkertijd ,de propaganda - machine te dienen .
De moeder van de jonge Marat was een Zwitserse , en zijn vader was een monnik. Hijzelf studeerde medicijnen en natuurkunde ,en hij schreef een verhandeling over kleuren . Hij bleef ondanks hard werken , arm , en in 1774 , vijftien jaar vóór het uitbreken van de Franse revolutie , publiceerde hij in Engeland " de ketenen van de slavernij : over de gewetenloze uitbuiting van het volk door de vorsten " . In 1789 ,het eerste jaar van de revolutie , richtte hij de hierbovenvermelde Volkskrant op .Hierin schreef hij onder meer zeshonderd afgehakte hoofden zullen onze vrijheid en ons geluk garanderen , gericht tegen royalisten , profiteurs, bourgeoisie ,adel, en de rijken . Alhoewel Marat dus in de grond een fanatieke demagoog was geweest , schilderde David hem in de dood met de verheven gelaatstrekken van een deugdzame held .David had Marat de dag voor de moord nog bezocht en hij had het papier en de inkt op de provisorische tafel , de kist die voor de badkuip stond , nog goed in het geheugen . In werkelijkheid stond de badkuip voor een muur waarop zuilen geschilderd waren , maar David heeft in plaats daarvan gekozen voor een sobere , donkere achtergrond , zijn stijl huldigend om details weg te laten , en vooral om de aandacht van de kijker te concentreren op de hoofdfiguur.
Op de kist ligt een bankbiljet en een brief ,waarop te lezen is : " geef dit biljet aan de moeder van vijf kinderen , van wie de echtgenoot voor de revolutie gestorven is ". David heeft met opzet de houding waarin Marat met bengelende arm op een wit laken over de badkuip naar beneden overhelt , vergeleken met die van Christus , zoals deze laatste door sommigen bij de kruisafdoening geschilderd werd , alhoewel David zelf een ongelovige was , die eraan meegeholpen had , priesters te helpen executeren .
Het geschilderde mes , vooraan links op het schilderij , werd door de 24-jarige moordenares Charlotte de Corday , de dag daarvoor gekocht . Ze stamde uit een verarmd adellijk geslacht ,en was afgestudeerd aan een van de duurste kloosterscholen van het land. Haar vader en oom die priester was ,waren het land uitgevlucht , en haar verloofde en zijn broer waren door de revolutionnairen terechtgesteld . Ze hekelde de huichelachtige demagogen die zich met geweld de macht over de Republiek hadden toegeëigend . Hiermee bedoelde ze onder meer Marat " die ze reeds vier jaren beu was ". Vier dagen na haar arrestatie , werd Charlotte op het schavot onthoofd .De beul wilde haar het aanzicht van de executie besparen door een zwart doek over haar ogen te leggen , maar ze duwde hem opzij , en legde zelf haar hoofd in het gat onder de valbijl van de guillotine .
147 148 151 Eugéne Delacroix (1798-1863) : 1827 : de dood van Sardanapalus .
De Assyrische koning Sardanapalus had zijn hoofdstad drie jaar lang tegen de Aziatische vijand verdedigd , vertelt de Griekse schrijver Diodorus in de eerste eeuw voor Christus . Maar toen de Eufraat buiten haar oevers trad en de stadsmuur vernielde , gaf hij zich gewonnen .Hij liet in zijn paleis een reusachtige brandstapel oprichten , met de bedoeling al zijn goud en zilver te verbranden , alsook de complete koninklijke garderobe . Vervolgens sloot hij zijn concubines , eunuchen en zichzelf op in de ruimte die in het midden van de brandstapel was uitgespaard en leverde zichzelf en zijn paleis over aan de vlammen . Alles ,waaraan hij plezier had beleefd , moest verdwijnen . Hij was een onverantwoordelijke egoïst , die als übermensch besliste over het in de dood jagen van tientallen vrouwen en concubines , samen met hun kinderen , en op zijn grafsteen stond : " ik heb gegeten , gedronken , en mij met de vele vrouwen altijd goed vermaakt " . Hij overtrof al zijn voorgangers in luxe en luiheid , en smeerde zich dagelijks van kop tot teen in met cosmetica die zijn huidskleur lichter maakten. ( cfr . Michael Jackson ) .
De toen bijna 30-jarige Eugéne Delacroix , schilderde hem op een groot doek , 3,95 meter bij 4,95 meter , uitgestrekt op een reusachtig rood bed , dat van de linkerbovenhoek tot de rechter onderhoek van het schilderij loopt . Helemaal bovenaan links ligt Sardanapalus ,lui uitgestrekt op het bed , terwijl hij zich door een meisje met Indische of Turkse tulband laat bedienen , die op een schaal een karaf wijn draagt met bijbehorend glas waarin een vergiftigd poeder gestrooid is "om hem het sterven te verzachten " . Het draagtafeltje is versierd met de Egyptische gevleugelde zon .Het meisje weet dat ze in de vlammen zal tenonder gaan . Het schilderij werd gemaakt voor het Parijse Salon van 1827/1828 , met de kenmerken van de Romantiek , hier een combinatie van erotiek en dood . Een doodsorgie wordt afgebeeld , waarin een donkere Nubiër zijn zwaard tot aan het handvat ramt in het paard van een aanvaller . De naakte vrouwen zijn al dood of staan op het punt doodgestoken te worden . Rechts bovenaan brandt het aangestoken vuur en brengt grote rookpluimen voort . Sardanapalus kijkt ongeïnteresseerd naar het spektakel , wel beseffend dat het zijn laatste momenten zijn . Hij toont hiermee opnieuw een totaal gebrek aan sociale en ethische normen , als voormalig absoluut heerser .Men weet ook dat deze aristocraat zich overgaf aan incestueuze relaties met de vele meisjes onder zijn groot aantal kinderen "met onrembare wellust en zinnelijkheid ,ziek van genotzucht " .
Eugene Delacroix heeft als typische romantische schilder gevochten tegen een bekrompen en materialistische maatschappij ,van mensen die de roemrijke veldtochten van Napoleon hadden meegemaakt , en die zich tevreden stelden met het tellen van hun geld , maar die zich daarbuiten verveelden .Delacroix zelf was een emotioneel , en hij heeft deze nuchteren door elkaar geschud met zijn hartstochtelijke taferelen ,en zijn hernieuwde belangstelling voor het exotische Oosten , de Oriënt : een niet - Europees fabel-en dromenrijk . In deze gedachtengang , heeft zonder twijfel de veldtocht of expeditie van Napoleon naar Egypte , een rol gespeeld , waar deze in 1798 een zege behaalde , vlakbij de pyramiden van Cheops . Dit leidde tot een belangstelling van vele kunstenaars , niet alleen Delacroix , voor dit nauwelijks gekende deel van de wereld . Ze schilderden ook de wreedheden , begaan tijdens de oorlog van de Grieken tegen de Turken , als verlangen naar verandering , om te ontsnappen aan het verstikkend maatschappelijk klimaat in Europa . Delacroix had reeds als schooljongen , tekeningen van Turken en hun harems gemaakt. In 1832 reisde hij , als begeleider van een Frans diplomaat , naar Marokko en Algerije. Hij schreef : " door hetgeen ik gezien heb , ben ik overweldigd en gefascineerd ". Delacroix hield ook van paarden .Hij tekende ze al vanin zijn jeugd en beelde ze af in zijn schilderijen , zoals onderaan links in het Sardanapolis schilderij : het paard is met zijn in staartjes gevlochten manen en zijn gouden versieringen bijna zo mooi gemaakt als een vrouw . Hiermee wordt ook verwezen naar het feit dat Sardanapolis zich soms verkleedde en optuigde zoals een vrouw , met kostbare sieraden en in vrouwengewaden . Het geschilderde paard symboliseert ook de onstuimigheid van de Arabische volbloed .
153 156 Adolph Menzel : Het fluitconcert van Frederik de Grote in Sanssouci 1850
Frederik de Grote , of Frederik II van Pruisen , was tussen 1844 en 1852 , erg geliefd als muzikant . Als fluitspeler , werd hij zelfs het middelpunt van een opera , getiteld : een legerkamp in Silezië .Het stuk ging in 1844 in premiere ter gelegenheid van de opening van het nieuwe konink-lijke operagebouw in Berlijn .Toen hij nog niet zo lang koning was , bracht Federik II eens incognito een bezoek aan Nederland. Omdat hij niet herkend wilde worden , deed hij zich voor als rondreizende fluitist. In een Amsterdamse herberg bestelde hij pastijtjes .maar de eigenares twijfelde of hij wel in staat zou zijn te betalen . Zijn metgezellen verzekerden haar , dat hun vriend een vertreffelijk muzikant was , en hij in 1 uur spelen , het geld voor het bestelde , kon betalen .De herbergierster vroeg Frederik toen iets te spelen ,wat hij ook deed . Ze raakte helemaal in vervoering door het spel , en begon meteen het gevraagde te bakken...
In 1850 begon Menzel het fluitconcert te schilderen . In 1852 was het voltooid en het hangt nu in de National Gallerie te Berlijn .De plaats van de handeling is het paleis Sanssouci te Potsdam , maar dan wel een honderdtal jaren vroeger ,rond 1750 . Om het schilderij te kunnen maken , heeft Menzel opzoekingswerk verricht in geschriften van adellijken , die Frederik II goed gekend hadden . Zolang de koning recht staat , mogen de gasten niet gaan zitten . Enkel de pianist zit neer aan de cembalo , een voorloper van de piano ,(zoals het clavecimbel ),en degene die de bladen van de partituur omkeert , of een quatre-main pianospeler . Alle anderen staan recht ,behalve enkele adellijke dames .Het zijn degenen die het geluk hadden , uitgenodigd te worden . Het was inderdaad een eer , voor een avondconcert in Sanssouci , uitgenodigd te worden . Iedereen kwam dan , ook degenen die zich niet voor muziek interesseerden , zoals de uiterst rechts geschilderde man ,die Pierre Louis Moreau de Maupertuis is, een wiskundige en geograaf die als eerste bewezen heeft , dat de polen van de aarde afgeplat zijn . Voltaire ( Frederik II sprak beter frans dan duits ! ) werd vroeger ook uitgenodigd , maar hij had de koning eens beledigd , en sedertdien mocht hij niet meer komen . Graaf Gustav Adolf von Gotter , die Pruisisch gezant te Wenen was , en daarna hofmaarschalk aan Frederik s hof ,staat met een pruik afgebeeld .Hij was vaak op reis om bijzondere missies te volbrengen .Frederik nodigde geen ministers of officieren uit op zijn muziekavonden , maar oude bekenden en vrienden , die overconversatietalent beschikten . Van zijn drie broers , met wie hij in geen goede verstandhouding leefde , is er ook geen spoor te bekennen. Ook zijn echtgenote ontbreekt , met wie hij gedwongen werd in het huwelijk te treden , door zijn vader Frederik Willem I . In feite leefden ze gescheiden , hij te Potsdam en zij in Berlijn ,en ze hadden dan ook geen nakomelingen . De vrouw onder de kroonluchter , is Frederiks zuster Wilhelmina die getrouwd was met de markgraaf van Bayreuth . In haar jeugd was ze een grote steun geweest voor haar drie jaar jongere broer , die erg leed onder de barbaarse strengheid van hun vader en de gevoelloze opleiding aan de militaire academie . Ze is de enige vrouw in zijn leven geweest voor wie hij een blijvende genegenheid koesterde . Wilhelmina had nog een zuster , Amalia die ongetrouwd bleef en overste werd van een protestants vrouwenklooster , dit door toedoen van Frederik II , die ze daardoor in feite van het hof verwijderde . Mendel schildert vier vrouwen ,waardoor de indruk ontstaat dat Frederik II op vrouwen gesteld was . Dit is onterecht , want de koning moest niet veel van hen hebben ,en had in tegenstelling tot de meeste vorsten in zijn tijd , geen minnaressen . Hij omringde zich bij voorkeur met intellektuele mannen. Over zijn hofdames sprak hij als over " akelige wijven die men van ver kon ruiken en waarvan de mooisten binnen de kortste tijd verdwenen door te trouwen " .
Tijdens het bespelen van de dwarsfluit , beheerste Frederik het instrument tot in de perfectie op gebied van toonvorming ,vingertechniek en voordracht . Hij componeerde zelf verschillende sonates . Zijn fluitleraar was Johann Joachim Quantz ,voor wie hij veel waardering had , en die voor hem driehonderd werken componeerde . Hetzelfde kon niet gezegd worden van Carl Philipp Emanuel Bach ,( één van zonen van Johan Sebastian Bach , in 1750 overleden) die hem begeleidde op de cembalo , een voorloper van de piano. Op het eerste zicht lijkt deze zich op de koninklijke solist te concentreren , maar de aandachtige toeschouwer kan zien dat zijn gelaatsuitdrukking afwijzend en neerbuigend is . Dit ligt aan de aard van Bach zelf , die in muzikaal opzicht geen andere mensen boven zich duldde , en dat ook liet merken . Alhoewel hij de koning 28 jaar begeleidde , werd hij veel minder betaald dan Quantz , of bijvoorbeeld een Italiaanse zangeres . Door een clausule in het kontrakt , verhinderde Frederik , dat Bach in een ander land een beter betaalde job zou zoeken. In 1767 lukte dat wel , en Bach mocht naar Hamburg reizen om daar Georg Philipp Telemann als muziekdirekteur op te volgen .
|
