Samen met een andere diaken ben ik, zeer vroeg in de morgen, naar de kerk gegaan om, wat sommigen de dienst van het onthaal en anderen de ordedienst noemen, te verzekeren. Men moet letten op de gelovigen die binnen komen, en vooral moet men er zeker van zijn dat iedereen naar zijn eigen plaats gaat. De kinderen nemen helemaal vooraan plaats, tenzij de ouders er de voorkeur aan geven ze bij zich te houden. Er is een plaats voorzien voor de jonge mannen en een plaats voor de meisjes, een plaats voor de vrouwen die een baby dragen, een plaats voor de oude vrouwen. Er zijn ook zijn speciale plaatsen voorzien vooraan in de kerk voor de weduwen en de gewijde maagden. De mannen zetten zich allemaal bij elkaar. Soms komen er vreemdelingen aan en die zetten zich om het even waar, omdat zij de gewoonten niet kennen en dat veroorzaakt onrust. Er staan banken in de kerk, maar niet voor iedereen, en daarom moet ik er over waken dat de jongeren de zitplaatsen voor de bejaarde mensen laten.
Vervolgens, eens dat de liturgie van het Woord is begonnen, moet ik door de kerk lopen om er mij er van te vergewissen dat iedereen een goede houding aanneemt. Er zijn altijd mensen die in slaap vallen, en anderen die babbelen of wel zich amuseren met hun buren. Verschillende keren heb ik mannen en jonge mensen die zich in de taverne waanden, moeten buiten zetten, maar gelukkig is dat me deze morgen niet overkomen.
De aandacht wordt gewekt op het ogenblik van de lezing van het Evangelie, dat deze morgen door de diaken uit Rome op doortocht bij ons, met welluidende stem wordt voorgelezen. Hij spreekt vloeiend Grieks, alhoewel het Grieks daarginds sterk achteruit gaat en omdat sedert verscheidene jaren gans de liturgie wordt gevierd in een levende taal, dat wil zeggen in het Latijn.
Na de homilie die, zoals gewoonlijk, ongeveer een uur heeft geduurd, en de wegzending van de catechumenen, heb ik de ambon beklommen om de voorbeden voor te lezen: op elke intentie die ik aankondigde, zag ik degenen voor wie ik uitnodigde te bidden, hun hoofd heffen. Dit gebed, waarin elk zich verantwoordelijk voelt voor allen, smeedt de gemeenschap echt aan elkaar en het is heel betekenisvol dat, volgens onze gewoonte, de voorbeden beëindigd worden met de vredeskus die wie elkaar geven, nadat ik de gebruikelijke formule heb uitgesproken: Heet elkaar welkom en groeten wij elkaar wederzijds. Deze manier van handelen heeft trouwens de diaken uit Rome verwonderd: bij hem wordt de vredeskus gegeven na de communie.
Van de andere kant is er praktisch geen verschil tussen de offeranderituelen zoals zij bij ons worden uitgeoefend en zoals ze worden uitgeoefend in Rome. Alvorens de bisschop en de priester de offeranden van de gelovigen in ontvangst nemen, gieten wij water over hun handen: het is uit eerbied dat zij hun handen wassen op dit moment, alvorens het brood aan te raken dat het lichaam van Christus gaat worden. Wij leggen een deel van de offeranden op zij, die daarna aan de armen zullen worden uitgedeeld, en wij leggen op het altaar alleen maar het brood en de wijn die noodzakelijk zijn voor de eucharistische maaltijd.
Op het ogenblik van de communie nemen vier onder ons de grote bekers gevuld met bloed van de Heer en vergezellen de bisschop en drie priesters die het geconsacreerde brood uitdelen. Wij ondervinden dat niet alle gelovigen in dezelfde school werden gevormd: sommigen nemen de kelk met beiden handen vast, terwijl anderen hem niet durven aanraken; nadat zij het bloed van de Heer hadden ontvangen, heb ik gezien dat verschillenden met hun hand over hun nog vochtige lippen streken en daarmee hun voorhoofd aanraken, hun ogen en hun oren: het schijnt dat het een gewoonte is die iedereen pratikeert in Jeruzalem en Antiochië.
Eens de communie beëindigd,hebben wij de resten van het eucharistische brood en wijn op zij gelegd ter bewaring. Men bewaart het tot de volgende zondag, opdat degenen die in doodsgevaar zouden verkeren of voor diegenen die eenvoudigweg zouden verlangen te communiceren. Zo hebben wij op het einde van de morgen, het lichaam en het bloed van Christus aan een groot aantal zieken gebracht, die niet naar de bijeenkomst hadden kunnen komen.
Deze straten van de stad die ik zo goed ken, en die ik morgen opnieuw ga doorlopen om te hulp te komen aan de leden van Christus die lijden, doorloop ik s zondags graag terwijl ik het lichaam en het bloed van Christus op mij draag. Ik weet niet waarom, maar ik heb dan de indruk dat ik dan reeds stap in de straten van het hemelse Jeruzalem.
Philippe Rouillard in La vie spirituelle, n°juni-jullie, 1969. en daarna overgenomen in Diaconat Aujourdhui.
Ik houd van de zaterdag, omdat het de dag is waarop ik beter dan anders zie hoe het ambt van de dienst en de caritas, die ik gedurende de week heb uitgeoefend, gaat openbarsten in de liturgie, in een feest, in lofzang. De ziektes en het lijden van de mensen, hun lijden en hun vreugden waarvoor ik mij heb ingespannen om ze gedurende zes dagen te delen, ga ik nu getransfigureerd terug vinden in het lijden en de verrijzenis van de Heer die wij elke zondag vieren. De zaterdag, dag van verwachten en van voorbereiding, doet mij diep deze continuïteit begrijpen of eerder nog de eenheid ervan. Ik dacht daar aan, eens te meer, terwijl ik de intenties voor de voorbeden aan het opstellen was, die ik morgen zal naar voor brengen. En ik heb geen gebrek aan stof.
Vanavond heb ik naar de avonddienst[1] bijgewoond. Alle priesters waren aanwezig om het gebed te leiden. De kinderen van het zangkoor zongen psalmen. Ik heb de lamp aangestoken, zeggende zoals gewoonlijk: Dat de genade van onze Heer met u alle zij. Vandaag was de toeloop groot om mij te antwoorden: En met uw geest. Maar er niet altijd zoveel volk aanwezig. Veel te dikwijls wordt deze avonddienst niet of nauwelijks bijgewoond. Het kan toch niet zijn dat dit gebed van heel de gemeenschap, beetje bij beetje het voorrecht (bezit) wordt van de priesters, de diakens en de kinderen van het zangkoor.
[1] In het Frans staat lucernaire; In le Petit Robert lees ik: van Latijn lucerna: lampe. Première partie de lag vigile, office que les premiers chrétiens célébraient, à la lueur des lampes, pendat la nuit du samedi au dimanche.
Zeer vroeg ben ik op ziekenbezoek gegaan, en ik heb ze ingewreven met olie om ze te versterken, terwijl ik tot de Heer bad, die zoveel zieken heeft genezen tijdens zijn verblijf op aarde, en ze ook in hun binnenste heeft versterkt.
Daarna, omdat ik wat vrije tijd had, ben ik terug naar huis gekomen om te lezen en om te bidden. Ik heb uit de bisschoppelijke bibliotheek een boek meegebracht met de titel: Het testament van onze Heer Jezus Christus dat een verzameling is van zeer goed geordende liturgische en kerkrechterlijke teksten. Ik heb er verscheidene hoofdstukken gevonden met betrekking tot diakens, en ik heb volgende uitspraak, die ik mooi vond, genoteerd: de diaken moet het sacrament van de hele Kerk zijn. Spontaan zou ik zon uitspraak op de bisschop hebben toegepast, want van hem hangt heel het leven van de gemeenschap af; maar er over nadenkend denk ik dat zij ook op ons, de diakens, toepasbaar is, omdat ons ambt de uitdrukking (de openbaring) is van heel de gemeenschap en ze ter zelfder tijd doet bestaan. Ik denk ook omdat wij de bedienaars van de eucharistie zijn dat wij kunnen en moeten zijn het sacrament van de hele Kerk. De formule blijft er niet minder raadselachtig uit, zoals het past voor de beste theologische formules.
Ik moet ook, voor mijn plezier, een wijdingsgebed voor een diaken overschrijven, dat in dat boek staat en verdient om aan het nageslacht overgeleverd te worden/
God, schepper van alle grote dingen en bewerker van alle glorie, Vader van Onze Heer Jezus Christus, die gij hebt gezonden om uw wil te volbrengen, opdat het menselijk geslacht zou bevrijd worden, gij hebt ons uw geest verklaard en getoond, uw wijsheid, uw bezoek, uw welbeminde Zoon Jezus Christus, de Heer van het licht, de prins der prinsen en de God van de goden. Zendt de geest van uw genade en van uw spoed??? over deze dienaar die de uwe is om hem te verlenen de vlijt, de rust, de edelmoedigheid, de sterkte om u te behagen. Verleen hem, Heer, een arbeider de zijn van uw wet, zonder verlegenheid, dat het zacht weze, vriend van de wezen, vriend van degene die de godsvrucht beoefenen, vriend van de weduwen, vurig van geest en van vriend van wat goed is.
Twee dingen staan mij aan in dit wijdingsgebed. Van de ene kant is de diaken gezonden naar de mensen, zoals de Heer zelf, om hen te bezoeken in de naam van God en hun zijn Geest en zijn Wijsheid te openbaren. Van de andere kant, de voornaamste genade die voor de diaken moet worden gevraagd, is dat hij vriend zou zijn voor heel de wereld, maar in het bijzonder van degenen die in moeilijkheden verkeren. Mijn rol bestaat er in aan de mensen de liefde die God voor hen heeft te openbaren: daarom ben ik gewijd, en dat het God behage dat ik trouw blijf aan mijn roeping.
Gisterenavond is een diaken uit Rome aangekomen. Hij wordt door zijn bisschop naar Jeruzalem gestuurd met een vertrouwelijke boodschap. Hij heeft bij ons de nacht doorgebracht, en deze morgen hebben wij lang met elkaar gepraat. Hij vertelt mij dat er tegenwoordig een crisissfeer heerst onder de geestelijken van Rome. Deze wordt vooral veroorzaakt door de rivaliteit tussen priesters en diakens. Enkele maanden geleden heeft een zekere Ambrosiaster ( dat moet een schuilnaam zijn) een pamflet in het Latijn tegen de diakens gepubliceerd. Het pamflet draagt de vriendelijke titel: De jactantia romanorum levitarum[1] Als men het pamflet mag geloven, laten de Romeinse diakens alle functies die hen een beetje te eenvoudig lijken en die de schijn zouden kunnen wekken dat zij de dienaars van de priesters zijn, over aan lagere geestelijken: bijvoorbeeld, het feit dat zij naar het altaar de gewijde vaten brengen tijdens de eucharistische liturgie, ofwel aan de priesters water aan bieden opdat zij zich de handen kunnen wassen. De een of de andere diaken zou de gewoonte hebben om te gaan zitten tijdens de liturgie van het Woord, zoals de priesters, in plaats van recht te blijven staan. Tijdens hun bezoeken in de stad, gaan zij minder vaak binnen bij de armen en de zieken en meer bij de rijken, die hen een beetje te goed behandelen en hen overladen met geschenken om van hen een aanbeveling te verkrijgen bij de bisschop. Veel ernstiger zijn de sombere geruchten over geheime financiële onderhandelingen en het verduisteren van fondsen. Gezien de belangrijkheid van de gemeenschap, hebben de Romeinse diakens aanzienlijke fondsen te beheren: de een of de andere zou op schandalige wijze een fortuin hebben verzameld en kijkt van uit de hoogte neer op de arme priesters die slechts een bescheiden loon ontvangen.
Volgens mijn gesprekspartner van deze morgen is er in dat alles een deel overdrijving en vlugge veralgemening. Maar er is ook een deel van waar: sommige diakens beschouwen zichzelf als prinsen van de kerk, en de Romeinse synode van 378 heeft de diaken Concordius, die zijn kop uitwerkte tegen paus Damasianus, moeten afzetten. Volgens mij komt al het kwaad voort uit het feit dat de Romeinse diakens met zo weinigen zijn, slechts zeven voor heel die wereldstad. Door een materiële letterlijke trouw aan die passage uit de Handelingen, waarin wordt verteld dat de Apostelen zeven diakens hebben gewijd, heeft Rome nooit dat getal willen overschrijden. Het gevolg is dat in deze onmetelijke stad, waar er zoveel ongelukkigen zijn, en waar er gemiddeld vijftienhonderd zieken in het hospitaal verblijven, zijn de diakens maar met zeven, terwijl de priesters de honderd ruim overschrijven. Men kan begrijpen, dat in die omstandigheden, de Romeinse diakens zouden bekoord worden om zich de heilige Laurentius te wanen en er voor te zorgen dat het niet wordt vergeten. Het schijnt dat de priester Hiëronymus, vroegere secretaris van paus Damasianus, die Rome heel goed kent en op dit ogenblik de gebeurtenissen commentarieert van uit zijn hulppost in Bethlehem, de volgende puntige uitspraak heeft gedaan: Alles wat zeldzaam is wordt meer gezocht. In India is de winde duurder geprijsd dan de peper. De zeldzaamheid maakt de diakens achtenswaardig, het grote getal van de priester maakt hen verachtelijk[2]. Hoe ver staat dat allemaal af van het evangelie: Vorsten oefenen heerschappij uit over de aan hen onderworpen volken, en wie macht heeft laat zich weldoener noemen. Maar dat mag bij jullie niet zo zijn! De belangrijkste van jullie moet de minste worden en de leider de dienaar! (Lc 22, 25 26)[3]
[1] La jactance des lévites romains, dans P.L. 35, Col. 2301 2303 Cf. P. PRAT. Les prétentions des diacres romains au IVe siècle, dans Recherches de science religieuse, III (1912), p. 463 475.
[2] De heilige Hiëronymus. Lettre 146; éd. Labourt, tome VIII, Paris 1963, p. 118. De winde is soort munt die in Italië veel voorkomt, terwijl de peper, uit het Oosten ingevoerd, er zeer duur is.
Heel de dag door heb ik in de stad rondgelopen. Vele zieke broeders hadden mij gevraagd om hen te bezoeken. Aan enkelen heb ik geld gegeven, aan anderen olie om zich te verzorgen, aan anderen nog heb ik eten laten bezorgen. Voor allen heb ik geprobeerd het gelaat van de Heer te openbaren, die niet gekomen is voor degenen die zich goed voelen, maar voor degenen die lijden. Ik heb ook de communie gebracht aan een priester de bedlegerig is. Ik heb mij het lot van drie wezen aangetrokken, en ik heb een familie gevonden die hen wil opnemen in huis. Daarna ben ik gaan bidden bij een arme bejaarde waarvan men mij het overlijden had laten weten; ik heb hem gewassen, ik heb hem gekleed en ik heb hem naar het kerkhof vergezeld met enkele leden van zijn familie. Op de terugweg heb ik aan de gedaanteverandering van deze man gedacht, die wij alleen maar op de rug hebben gezien.
Mijn dag was barstenvol gevuld: ik heb kilometers gelopen, ik heb veel mensen gezien, ik heb veel gepraat, ik heb enkele diensten kunnen verlenen. En nochtans heb ik mij afgevraagd of ik mijn rol als diaken wel goed heb gespeeld. Ik ben dikwijls bevreesd dat deze dienst van de caritas veel te uitsluitend wordt verzekerd door de bisschop en door ons, zijn diakens. Er zijn veel vrijgevige christenen in onze gemeenschap en wij hebben nooit te kort aan geld, nog aan graan en olie. Maar wordt deze vrijgevigheid op de duur geen alibi voor de echte caritas? Blijven deze rijke christenen niet op afstand van hun arme broeders? Voelen zij zich wel voldoende lid van dezelfde gemeenschap en van het hetzelfde lichaam van Christus? Voor ik diaken werd, heeft men mij verteld dat een van mijn essentiële diensten er in zou bestaan van de verzamelde gemeenschap te informeren over hen die in nood verkeren. Deze gedachte blijft mij achtervolgen. Het volstaat niet fondsen te verwerven om enkele families in nood te depanneren, maar wij moeten de christenen er toe bewegen zichzelf te compromitteren (prijs te geven) in de caritas, zoals dat gezin dat helemaal niet rijk de drie wezen heeft geadopteerd. De armen hebben nood aan vriendschap,en niet alleen aan geld. Ik moet er de bisschop over spreken, opdat hij het goede geweten van de gemeenschap wakker schudt.
