Zij schreef de speeches van Obama: "Het ging zo ver dat ik droomde dat ik hem was"

Het is een broeierige ochtend in Washington. In de taxi, op de radio en in de rij bij Starbucks gaat het gesprek over niets anders: Donald Trump die lijnrecht tegenover zijn voormalige directeur van de FBI James Comey staat. Werd er een aantal weken geleden nog gefluisterd over een mogelijke impeachment van Trump, nu wordt er openlijk over gesproken. Sinds het Watergate-schandaal van Nixon en de Lewinsky-affaire van Clinton hebben de integriteit en de geloofwaardigheid van een president niet meer zo onder druk gestaan.

Slechts 4 kilometer ten noorden van het Witte Huis voelt de politieke onrust ver weg. De strenge overheidsgebouwen hebben plaatsgemaakt voor klassieke Amerikaanse rijtjeshuizen. In deze rustige buitenwijk woont Sarada Peri (37), vanaf 2014 senior speechschrijver voor Barack Obama. Voor haar is er maar één eigenschap doorslaggevend voor een leider: "Als je als president niet geloofwaardig bent, ga je niet ver komen."

Peri, dochter van Indiase immigranten, is een vrouw van haar woord. Een eerdere interview-afspraak moest ze vlak van tevoren afzeggen omdat ze op het punt van bevallen stond. Op weg naar het ziekenhuis kon ze nog net mailen: 'Sorry, dit is echt de slechtste timing ooit, maar de weeën zijn begonnen!' Drie weken later zit ze er alweer kwiek bij. Ze vertelt snel en geanimeerd over hoe ze haar carrière begon bij West Wing Writers, een firma opgericht door de voormalige speechschrijvers van Bill Clinton.

Ze werd er gespot door Obama's chief-speechschrijver Cody Keenan, die ze nog kende van Harvard. "Twee jaar later belde hij me totaal onverwacht op en vroeg: hé, heb je zin om toespraken te gaan schrijven voor de president? Ik zei: maak je nou een fucking grap? En de rest van het gesprek heb ik het vooral zo nonchalant mogelijk gespeeld..."

De speechschrijvers die de eerste vier jaar voor Obama werkten, waren jong, twintigers nog, allemaal mannen en allemaal blank. Peri was de eerste gekleurde vrouw in het team, al wil ze hier zelf niet te veel de nadruk op leggen. "Misschien wilden ze iemand anders, of iemand met meer ervaring, ik weet het niet. In ieder geval vond hij dat ik goed schreef."

Hoe verliep uw eerste ontmoeting met Obama?

"Hij was verbaasd dat er zoiets als een speechschrijversfirma bestaat. Hij vroeg: jij werkte voor West Wing Writers? Zijn wij dat dan niet?"

"Wat me direct opviel toen ik voor het eerst één op één met hem werkte, is dat hij denkt en praat als een schrijver. Hij kan drie woorden wegstrepen om er één te vinden dat beter is. En dat kan hij razendsnel."

Hoe kwam u tot zijn taal? Zette u uzelf dan in de Obama-modus?

"Ik zeg altijd dat ik in het hoofd van Obama ben gekropen. Je moet erachter komen hoe hij denkt, compleet in hem opgaan. Ik heb alles van en over hem gelezen. Ik heb al zijn talkshow-optredens gezien, van de Ellen-show tot Jimmy Fallon. Het ging zelfs zo ver dat ik droomde dat ik hem was en bij alles wat er gebeurde meteen dacht: hoe zou ik dit als Obama zeggen?"

Factcheckers

Peri zag Obama de indrukwekkendste toespraken houden. Zoals bij de herdenking van de protestmars in Selma, waar hij een vlammend betoog hield tegen racisme. Of in de kerk in Charlton, waar hij, bij de grafrede voor de negen slachtoffers van het plaatselijke schietincident, voor de aanwezigen totaal onverwacht het lied Amazing Grace begon te zingen. Een eerbetoon dat hij vooraf had bedacht, maar alleen zou inzetten als het op dat moment goed voelde.

Volgens Peri werd er bij het schrijven van iedere speech extreem zorgvuldig te werk gegaan. Elk woord en elke komma werden daarbij gewogen. "We hadden een team van zeven schrijvers. Zodra we een eerste versie hadden gemaakt, stuurden we die rond naar zo'n 150 mensen."

150 mensen? Wie waren dat allemaal?

"Advocaten, beleidsmedewerkers, factcheckers... Binnen een paar uur kregen we de aanpassingen terug en stopten we het in 'het boek van de president', een map met zijn huiswerk voor de volgende dag. Als het om een belangrijke toespraak ging, bereidden we het eerder voor zodat hij met ons kon sparren. Dan zei hij: dit is wat ik wil zeggen, maar check nog even met de beleidsmakers of ik het zo kan stellen en dan gingen we daarmee aan de slag. 's Avonds ging hij er dan altijd zelf nog een laatste keer overheen."

Wat was de rol van de factcheckers?

"Er mocht absoluut niets naar buiten komen wat niet waar was. Bij iedere toespraak werd er iemand van hun afdeling op gezet. Die stelde dan vragen als: is dit het juiste getal, is dit wel de juiste weerspiegeling van de feiten? We vertrouwen deze bron niet helemaal, kun je een tweede bevestiging vinden, dat soort dingen. We werden soms helemaal gek van ze."

Hoe ver ging het?

"Ik kan me een toespraak herinneren die Michelle Obama bij een van de recepties in het Witte Huis gaf. Ze sprak in een bijzinnetje over het aantal koekjes dat de kok als grap voor de gasten had gemaakt. In de vorm van hun honden Bo en Sunny. De factcheckers stonden erop dat de koekjes van tevoren zouden worden geteld om er zeker van te zijn dat het getal klopte."

Is dat niet wat overdreven?

"Obama begreep dat geloofwaardigheid voor een leider bovenaan staat."

Maar kun je als president van Amerika eigenlijk wel altijd eerlijk zijn?

"Eerlijk tegen wie?"

Naar het Amerikaanse volk.

"Nou ja, ik denk niet dat er ooit een president is geweest van wie elk gesproken woord waar was..."

"Ik ga ervan uit dat presidenten proberen weg te blijven van situaties waarin ze informatie moeten achterhouden of waarbij ze zich in allerlei bochten moeten wringen om niet te hoeven liegen. Ik denk dat dat ook van ze verwacht wordt; we weten dat onze presidenten over meer informatie beschikken dan wij en je gaat ervan uit dat ze met die informatie de beste beslissingen nemen. Maar als iemand geloofwaardigheid mist, kun je daar niet eens op vertrouwen..."

En bij actuele gebeurtenissen, zoals bijvoorbeeld na een aanslag? Obama werd bekritiseerd omdat hij de term radicaal islamitisch terrorisme vermeed (hij wilde moslims niet stigmatiseren, red.) Het wel of niet gebruiken van zo'n formulering, hoe gevoelig lag dat?

"Ik weet alleen dat er veel gesprekken over waren. Maar uiteindelijk komt de term die hij wil gebruiken van hem, het is zijn beslissing."

Zijn die factcheckers er nu eigenlijk nog?

"Nee, nee. We waren allemaal partijgebonden, dus we zijn vertrokken toen Trump kwam."

Is er dan een nieuwe afdeling met factcheckers?

"Ik weet het echt niet. Ik wil niets slechts zeggen over degenen die daar nu werken, maar als je baas de waarheid niet wil vertellen, niet geïnteresseerd is in nauwkeurigheid en überhaupt geen gebruik maakt van vooraf opgestelde speeches, dan ligt het dus niet aan jou. Alles wordt uiteindelijk bepaald door Trump."

Empathie

Wat Peri het meest tegenstaat aan Trump als spreker, is wat ze noemt zijn totale gebrek aan empathisch vermogen. Een groot onderscheid met Obama die daar juist de nadruk op legde. "In de toespraken van Obama probeerden we zijn begrip voor zijn voor- én tegenstanders uit te drukken." Toch merkte ze dat daar ook een sterk nadeel aan zit. "Wat je krijgt als je je medeleven uitspreekt voor iedereen, is dat het publiek alleen nog maar hoort dat je meevoelt met de ander. Als je zegt: de politie doet belangrijk werk en ik heb veel respect voor ze, en tegelijkertijd begrijp ik de zwarte gemeenschap die het gevoel heeft dat ze gediscrimineerd wordt. Zodra je dat laatste zegt, ben je de politieagenten in de zaal kwijt, die denken dat je ze haat en dat verstoort de boodschap die je wilt overbrengen."

Een valkuil die Trump met zijn eenduidige aanpak omzeilt. "Wat Donald Trump geweldig doet, is dat hij bijna iedereen compleet negeert en zich alleen richt op één groep: zijn core supporters. Trump was vanaf het begin van zijn campagne heel duidelijk, al die andere mensen kunnen de pot op. Ik beledig iedereen en zeg de vreselijkste dingen."

"En iedereen was ervan overtuigd dat hij erop afgerekend zou worden; vrouwen haatten hem dus die zouden niet op hem stemmen. En minderheden al helemaal niet. Maar het heeft voor hem gewerkt. Hij heeft zich verzekerd van de steun van die ene fanatieke groep die hem nooit in de steek zal laten, wat ie ook doet."

Maar hoe zit het met de waarheid?

"You tell me. Ik denk dat Trump uiteindelijk alles zegt om zijn zin te krijgen, hij heeft z'n hele leven al gelogen. Als je kijkt naar de Trump Tower, die begint op de tiende verdieping, om hem hoger te laten lijken..."

"Ik denk dat hij geen morele waarde toekent aan de waarheid. Maar daar kom je op de lange termijn niet ver mee. Op de momenten dat het ertoe doet kan hij niet meer terugvallen op zijn geloofwaardigheid. Dat is een gevaarlijke situatie voor een president."

Soundbite

Sociale media en de snelheid van het nieuws hebben er volgens Peri toe geleid dat het haast onmogelijk is om een genuanceerde boodschap over te brengen. "Het is een totaal nieuwe wereld. We staan mijlenver af van Roosevelt die zittend voor het haardvuur het volk urenlang via de radio toesprak. Zelfs bij Reagan waren er nog maar drie zenders die het nieuws brachten. We kregen allemaal dezelfde feiten voorgeschoteld en we waren het in grote lijnen eens over die feiten. Nu kun je zelf kiezen waar je je informatie vandaan haalt. Het is naar jouw smaak gekleurd en andere meningen doen er niet toe. Klaar, prima."

Houdt u rekening met die snelheid van het nieuws?

"Nee. Dat lukt niet, het is gekkenwerk. Niets blijft lang genoeg in het nieuws om echt impact te hebben. Hoe je erdoorheen komt met een speech over economisch beleid of onderwijs - dat is nu de grootste uitdaging."

En met sociale media?

"Als een speech niet in z'n geheel wordt gehoord, maar in stukjes geknipt op Twitter wordt gezet, mis je alle context. Mensen zien maar één zin en die wordt al snel verkeerd opgevat."

Houdt u dan bij het schrijven van een speech rekening met Twitter, met die 140 tekens?

"Ik probeer daar juist niet aan te denken."

Probeert u niet tot één pakkende zin te komen die blijft hangen?

"Ik denk niet zozeer na over één headline, maar over het doel van de speech. Richard Goodwin, de speechschrijver van Kennedy en Johnson, heeft ooit gezegd dat een toespraak mensen moet bewegen tot actie of alliantie. Een speech moet iets met je doen, aan het eind moet het publiek iets voelen, iets denken, iets doen. Dus dat is altijd mijn uitgangspunt. En ik denk dat dat beter werkt dan nadenken over een soundbite. Want wat je wilt bereiken is veel groter dan dat."

Dat bleek ook bij de belangrijkste speech die ze zelf schreef en die Obama afgelopen zomer in het Witte Huis gaf, op een bijeenkomst voor vrouwen. "Hij zei dingen die geen enkele Amerikaanse president ooit heeft gezegd en sprak onomwonden zijn steun voor het feminisme uit. Precies toen de verkiezingsstrijd op z'n allerlelijkst was en het land dreigde te veranderen in een tiranniek oord vol vrouwenhaters. Ik had een behoorlijk provocerende speech geschreven, met zinnen als: 'de emotionele, seksuele en psychologische stereotypering van vrouwen begint al als de dokter zegt: het is een meisje.' Maar hij ging er helemaal voor. We zeiden tegen elkaar: let's push it."

"Eén cruciale passage werd door iedereen opgepikt, sociale media én mainstream media: 'Ik wilde hier vandaag één ding heel duidelijk maken. Ik heb misschien wat meer grijze haren dan acht jaar geleden, maar dit is hoe een feminist eruitziet."

Een beroemde slogan binnen de Amerikaanse feministische beweging. "Ik heb die zin er vooral ingezet omdat ik wist dat-ie meteen zou aanslaan bij de vrouwen in het publiek. En ik wist dat Obama 'm als geen ander zou brengen."

Wall Street

Na zijn afscheid als president is er toch ook kritiek gekomen op de geloofwaardigheid van Obama. Vooral toen bekend werd dat hij 400.000 dollar van Wall Street krijgt om een toespraak te geven in september. Veel van zijn voormalige aanhangers begrijpen niets van die keuze, partijgenoot Bernie Sanders noemde het zelfs smakeloos.

Wat vindt u ervan?

"Ik snap waarom mensen daar een ongemakkelijk gevoel bij hebben. Ikzelf ben niet teleurgesteld, het lijkt me het laatste waar we ons nu druk om moeten maken. Hij is geen president meer, laat de man met rust."

Maar als president heeft hij Wall Street flink aangepakt en nu...

"Precies, en nu laat hij zich door hen betalen. Dat is dus minder geld voor hen en meer geld voor andere dingen..."

Na jaren in zijn hoofd te hebben gezeten, lijkt het voor Peri moeilijk de Obama-modus helemaal los te laten. Zodra de geloofwaardigheid van Obama in twijfel wordt getrokken, gaat de deur op slot.

Als we het hebben over geloofwaardigheid is dit dan niet precies de reden dat mensen politici niet meer vertrouwen?

"Misschien, maar ik vind de dubbele standaard fascinerend. Laten we vooral kijken naar wat er echt gaande is, naar de absurde zakelijke belangenverstrengeling van Trump. Hoe hij zijn eigen familie onderbrengt in het Witte Huis. Ik bedoel, het is zo erg."

Dus u bent niet teleurgesteld in Obama?

"Volgens mij is dat nu wel duidelijk."

Peri heeft nu haar eigen speech-bureau in Washington en schrijft voor verschillende politici. Ze wacht op een impeachment of verkiezingsnederlaag van Trump. Alleen dan kan volgens haar de geloofwaardigheid in het Witte Huis worden hersteld.