Vier vragen over het Srebrenica-arrest
De Nederlandse staat is gedeeltelijk aansprakelijk voor de dood van 350 moslimmannen in Srebrenica in 1995, besloot het gerechtshof in Den Haag vandaag. Wat betekent deze uitspraak? Vier vragen naar aanleiding van het arrest.
Waarom een gedeeltelijke aansprakelijkheid?
Het Nederlandse bataljon Dutchbat werd in maart 1994 onder VN-vlag naar Srebrenica in Bosnië-Herzegovina gestuurd om een moslim-enclave te beschermen. Nadat het Bosnisch-Servische leger de enclave omsingelde en in juli 1995 innam, trokken de Nederlanders zich terug op de eigen compound. Uiteindelijk werden er ook duizenden vluchtelingen op de compound opgevangen, onder wie de betreffende 350 mannen en jongens.
Maar het was er warm, er was te weinig water en voedsel en onvoldoende sanitaire voorzieningen voor al deze mensen. De VN en Nederland besloten daarom om de vluchtelingen te evacueren. Dat gezamenlijke besluit blijkt nu cruciaal.
Volgens het gerechtshof was er sindsdien namelijk sprake van een ‘overgangsperiode’, waarop Nederland zich inhoudelijk ging bemoeien met de missie die onder VN-vlag werd uitgevoerd. Voor die tijd waren de VN aan zet, wat betekent dat de Nederlandse rechter er niet over kan oordelen vanwege de immuniteit van de internationale organisatie.
Tekst loopt door onder de afbeelding.
Over de rol van de Nederlandse staat kan het gerechtshof dat wel. En daarover is het arrest duidelijk: Dutchbat heeft fouten gemaakt tijdens de evacuatie van de compound. Er werd bijvoorbeeld een sluis gevormd naar de bussen die klaarstonden voor de vluchtelingen. Tijdens de gang door die sluis pikten de Bosnische Serven mannelijke vluchtelingen eruit. Zogenaamd om ze te screenen op oorlogsmisdaden, maar in werkelijkheid werden de mannen later vermoord.
Door de sluis maakte Dutchbat het wel erg makkelijk voor de Bosnische Serven om de mannen eruit te pikken, aldus het hof. Terwijl bekend was dat de mannen een risico liepen op onmenselijke behandelingen en executies. Dat wordt de Nederlandse staat aangerekend. Het gaat om 30 procent aansprakelijkheid voor de dood van de 350 mannen tijdens de evacuatie, niet om alle moslimmannen die gedurende die dagen werden gedood.
Waar komt die 30 procent vandaan?
Volgens het hof had Nederland ervoor moeten kiezen om de mannen op de compound te laten. Ook dan liepen ze risico – de toegang tot water en voedsel kon bijvoorbeeld worden geblokkeerd. Maar de mannen hadden een kans op overleven gehad. Die kans wordt door het hof geschat op 30 procent. Vandaar dat het de staat voor 30 procent aansprakelijk stelt voor de schade van de nabestaanden.
Dat percentage lijkt misschien uit de lucht gegrepen, maar is volgens Willem van Genugten, emeritus hoogleraar internationaal recht in Tilburg, goed afgewogen. “Dat wil zeggen, het had ook kunnen uitkomen op 25 procent of 40 procent. Maar je leest in het arrest dat alle punten waarop de Nederlandse staat tekort schoot door het hof op de hand is gewogen met alle punten waar dat niet het geval was. Dat kwam uit op 30 procent.”
Volgens Van Genugten is een dergelijke redenering gebruikelijk bij zaken waar het gaat over de mate van aansprakelijkheid.
Wat betekent deze uitspraak voor toekomstige buitenlandse missies?
Marieke de Hoon, die aan de Vrije Universiteit onderzoek doet naar internationaal recht, vindt dat er een belangrijke boodschap uit dit arrest spreekt. “Het uitgangspunt dat bij missies onder VN-vlag een staat geen verantwoordelijkheid heeft, blijkt niet helemaal waar. Als je enige invloed en controle hebt, kun je aansprakelijk worden gesteld.”
Er is, met andere woorden, door de uitspraak niet zozeer een verantwoordelijkheid voor staten bijgekomen, maar er is juist iets weggenomen: het idee dat de VN-vlag alles afdekt. “Dat moet je bij toekomstige missies goed afwegen”, zegt De Hoon. “Daarbij horen ook vragen als hoe en op welk moment het VN-commando verantwoording aflegt aan de nationale legerleiding.”
Tekst loopt door onder de afbeelding.
Volgens Van Genugten gebeurt dat tegenwoordig al veel meer. “Het is sinds Srebrenica al veel gebruikelijker om voor een internationale missie duidelijk te hebben wie de leiding heeft, welke wapens meegaan, en wat de risico’s zijn. Ik denk daarom dat deze uitspraak niet zo’n punt is bij toekomstige missies.”
Daar komt bij dat er nu vaker gevaarlijke internationale missies plaatsvinden onder Navo-vlag, soms in opdracht van de VN. Van Genugten: “Dat is de best bewapende alliantie wereldwijd. Als het fout gaat, is de Navo in staat snel extra troepen uit te laten rukken, ook als het niet mocht stroken met het mandaat.”
Wordt de Nederlandse staat nu aansprakelijk gesteld of de militairen?
Het hof stelt de Nederlandse staat aansprakelijk en niet de militairen van Dutchbat. Een belangrijk onderscheid om te blijven benadrukken, vindt De Hoon.
“De moslimmannen zijn niet omgebracht door de Nederlandse militairen. Het hof zegt met dit arrest dat de Nederlandse staat ook verantwoordelijkheden had en ook fouten heeft gemaakt.”
Overigens hebben beide partijen, de nabestaanden van de omgebrachte moslimmannen en de Nederlandse staat, de mogelijkheid om in hoger beroep te gaan, een zogenoemde cassatie, bij de Hoge Raad.