IS struikelde in Mosoel op ingrediënt voor 'vuile bom', maar gebruikte het nooit

Veilig weggestopt in een opslagruimte in een campus van de universiteit van Mosoel bevonden zich twee bewaarruimtes met kobalt-60, een radioactief materiaal met dodelijk hoge stralingsniveaus. Kobalt-60 wordt vooral gebruikt om in een radiotherapiemachine kankercellen te doden. Maar zoals zo vaak kan het radioactief materiaal - in de verkeerde handen - heel wat minder vredelievend worden ingezet. In de handen van een terrorist is het een interessant ingrediënt voor een zogenaamde 'vuile bom'.

Bezorgdheid

Terwijl IS de stad veroverde, waren Westerse inlichtingendiensten maar al te goed op de hoogte van de aanwezigheid van kobalt-60 in Mosoel. Voor drie lange jaren monitorden ze of de IS-strijders het materiaal zouden proberen te gebruiken. Vooral toen in eind 2014 meerdere hoge piefen bij IS begonnen op te scheppen dat ze radioactief materiaal in handen hadden, en opnieuw vorig jaar toen de terroristen in de specifieke universiteitscampus laboratoria overnamen, nam de bezorgdheid toe.

Nucleaire experten berekenden de sterkte van de stof en de mate waarin het verwoesting en straling zou kunnen veroorzaken. Achter gesloten deuren uiteraard, want mogelijks waren de bezetters van Mosoel zich toch niet volledig bewust  van wat ze in handen hadden. Ze constateerden dat de aanwezige kobalt-60 gelukkig veel minder doeltreffend zou zijn als ooit het geval was omdat het materiaal aan verwoestende kracht verliest doorheen de tijd (het lag al 30 jaar lang opgeslagen, nvdr.). Maar ook dat het nog steeds dodelijk zou zijn vanop kleine afstand en gepaard zou gaan met straling en bijgevolg ook veel paniek, met alle gevolgen van dien.

Onaangeroerd

Iraakse officieren werden in het geheim op de hoogte gebracht van de potentiële dreiging, terwijl hun troepen blok per blok de strijders van IS bevochten door het uitgestrekte universiteitscomplex. Eerder dit jaar konden Iraakse overheidsvertegenwoordigers voor het eerst het bewuste - door kogels doorzeefde - campusgebouw betreden en binnenkijken in de ruimte waar het radioactieve materiaal lag opgeslagen. Alles lag nog perfect op zijn plaats. De kobalt-60 was nooit aangeraakt geweest.

Waarom?

Waarom Islamitische Staat er niet in slaagde gebruik te maken van het 'vuile' voordeel dat ze voorgeschoteld hadden gekregen, is niet duidelijk. Sommigen speculeren dat IS simpelweg nooit heeft geweten waar de kobalt-60 lag, maar die uitleg wordt door anderen van tafel geveegd, gelet op de algemene efficiëntie van de jihadisten in het leegroven van andere universiteitsgebouwen in de stad.

Nucleaire experts en Amerikaanse functionarissen vermoeden eerder dat de terroristen werden tegengehouden door praktische bezorgdheden. Want hoe zouden ze de dikke bekleding van de stralingsmachines moeten ontmantelen zonder zelf blootgesteld te worden aan de dodelijke straling? Uit onderzoek van The Institute for Science and International Security blijkt dat een persoon die op een meter van een onbeschermde kern in minder dan drie minuten zou sterven door de fatale dosis straling. Te riskant en te moeilijk dus. Of mogelijk hadden IS-bevelhebbers het gewoonweg te druk met het bevechten van de oprukkende Iraakse regeringstroepen.

Dreiging niet voorbij

De dreiging dat IS kobalt-60 zou inzetten voor een 'vuile bom' is niet voorbij. Met tientallen strijders nog verstopt in de stad wordt de huidige locatie van de kobalt-60 vanzelfsprekend niet vrijgegeven. Maar belangrijker nog: vergelijkbaar materiaal ligt in honderden steden wereldwijd, soms in conflictzones.