"Hongerwinter" laat zich 70 jaar na datum nog steeds gelden

Van november 1944 tot en met de bevrijding door de geallieerden in mei 1945 had de zogenoemde Hongerwinter grote delen van Nederland in zijn greep. Het zuiden van het land was in september 1944 bevrijd. Om de geallieerden te helpen ook het gebied boven de grote rivieren te bevrijden, riep de Nederlandse regering in ballingschap de bevolking op tot een spoorstaking in de hoop dat dit de Duitse bevoorrading zou bemoeilijken.

De Duitsers legden hierop verschillende vergeldingsmaatregelen op. Zo werden voedseltransporten naar het westen van het land verboden. Hoewel de maatregel later licht werd versoepeld, leidde dit tot grote voedseltekorten. Vooral in de steden was de situatie nijpend. Bovendien was de winter van 1944-1945 uitzonderlijk streng.

De gevolgen waren navenant. Op het hoogtepunt van de Hongerwinter daalden de rantsoenen voor de getroffen bevolking tot 400 à 800 calorieën per persoon per dag. Hoewel ook ziekenhuizen op dat moment met schaarste en tekorten allerhande te kampen hadden, bleven ze rigoureus gegevens bijhouden over hun patiënten. Zo noteerden de dokters van het Wilhelmina Gasthuis in Amsterdam (nu AMC) nauwgezet tal van parameters van elke zwangere vrouw die op controle kwam of beviel.

Het AMC heeft de voorbije 15 jaar al deze dossiers nauwgezet bestudeerd. Het centrum zocht ook honderden mensen op die tijdens de Hongerwinter in het Wilhelmina Gasthuis zijn geboren. Volgens de onderzoekers zijn de resultaten ondubbelzinnig: "Het Hongerwinteronderzoek heeft voor het eerst wetenschappelijk aangetoond dat ondervoeding van de moeder blijvende negatieve gevolgen heeft voor de gezondheid van haar kind", schrijven ze op de onderzoekwebsite.

"Zo blijkt dat veelvoorkomende ziekten zoals hart-, vaat-, long- en nierziekten, maar ook borstkanker en depressie hun oorsprong hebben in de baarmoeder", gaan ze verder. "De effecten zijn groot: mensen die verwekt zijn tijdens de Hongerwinter blijken op volwassen leeftijd twee keer zo vaak een hartinfarct te hebben gehad en zelfs vier keer vaker borstkanker."

Als de moeder destijds aan het begin van haar zwangerschap aan ondervoeding leed, dan raakten vooral het hart, de hersenen, de bloedvaten en de lever van haar kind beschadigd. Op volwassen leeftijd leidt dit tot meer hart- en vaatziekten, psychische klachten en een verstoorde leverfunctie.

In het midden van de zwangerschap was de Hongerwinter nefast voor de ontwikkeling van de luchtwegen en de nieren, wat op latere leeftijd logischerwijs long- en nierziekten met zich meebrengt.

Op het einde van de zwangerschap zijn alle organen dan wel gevormd, ook hier had de Hongerwinter kwalijke gevolgen omdat ondervoeding op dit tijdstip de aanmaak van gespecialiseerde cellen verstoort. Zo hebben veel volwassenen vandaag last van suikerziekte omdat de vorming van hun alvleesklier destijds niet naar behoren verliep.

"Je zou dus kunnen zeggen dat je niet alleen bent wat je eet, maar vooral ook wat je moeder at", besluiten de onderzoekers.