De Britse queen versus onze koningen - Bart Maddens

Toch is deze tegenstelling slechts schijn. Want Cameron mag dan al tegen de Schotse onafhankelijkheid zijn, hij speelt het democratische spel volkomen correct. Het is immers dankzij Cameron dat het referendum volgende week kan plaatsvinden. Toen de separatisten in 2011 een absolute meerderheid haalden in het Schotse Parlement, had David Cameron hetzelfde kunnen doen als zijn Spaanse collega Mariano Rajoy ten aanzien van Catalonië: een onafhankelijkheidsreferendum via juridische weg afblokken.

Maar de Britse premier deed precies het tegenovergestelde. In 2012 werd tussen de Britse en de Schotse regering de Overeenkomst van Edinburgh afgesloten. Daarbij engageerde de Britse regering zich ertoe om het referendum juridisch mogelijk te maken én om het resultaat ervan te respecteren. Die houding van Cameron dwingt respect af bij voor- en tegenstanders van Schotse onafhankelijkheid.

Ook meer in het algemeen is het verfrissend om te zien hoe volwassen en complexloos de Britse politici omspringen met het Schotse onafhankelijkheidsstreven. Het recht van de Schotten om uit de Unie te stappen wordt door niemand betwist. De Britse politici zouden liever hebben dat Schotland blijft en steken dat ook niet onder stoelen of banken. Maar als de Schotten toch willen vertrekken, dan zullen ze zich daar als goede democraten bij neerleggen.

Hetzelfde geldt voor de Britse monarchie. Het koningshuis verspreidde vorige week nog verrassend een boodschap die aan duidelijkheid niets te wensen overliet: “Elke suggestie dat de koningin zich zou willen mengen in de campagne voor het Schotse referendum is absoluut onjuist. Het referendum is een zaak voor het volk van Schotland.” Ook bij eerdere gelegenheden was het al opgevallen dat de queen zich neutraal opstelt in die kwestie. Als ze er in haar toespraken hoogst uitzonderlijk op alludeert, dan is het in uiterst bedekte termen. Zoals in 1977, toen ze zei: “Ik kan niet vergeten dat ik staatshoofd ben van het Verenigd Koninkrijk.” En toen ze gisteren even met een aantal omstaanders sprak na een kerkdienst in het Schotse Crathie Kirk, liet ze zich ontvallen te hopen “dat de mensen goed zullen nadenken over de toekomst”. Maar haar persdienst haastte zich nadien om te benadrukken dat dit niet geïnterpreteerd mag worden als een steunbetuiging voor het nee-kamp.

Elizabeth II blijkt het overigens uitstekend te kunnen vinden met SNP-voorzitter Alex Salmond. Na de spectaculaire overwinning van de SNP in 2011 was zij het die in Edinburgh het parlementaire jaar opende. In haar toespraak repte ze met geen woord over het door de SNP in het vooruitzicht gestelde Schotse referendum. Er waren geen sneren naar populisten, poujadisten of omfloerste en andere separatisten, geen lofzangen op de Britse modelstaat, noch klaagzangen over het mogelijke einde daarvan. De toespraak klonk zelfs behoorlijk Schots-nationalistisch, alsof de monarch zich toen al voorbereidde op haar toekomstige rol als staatshoofd van een onafhankelijk Schotland.

Het contrast met de Belgische monarchie is inderdaad bijzonder groot. De Belgische koning staat zogezegd boven de partijpolitiek, maar als het om het communautaire thema gaat, dan valt hij telkens weer uit zijn rol. De koninklijke toespraken zijn allemaal, minstens impliciet, anti-Vlaams-nationalistisch. Steeds opnieuw wordt een moraliserend vingertje uitgestoken naar de flaminganten die het Belgische ‘model’ in vraag stellen. Al dient het wel gezegd dat de nieuwe koning het niet zo bruin bakt als zijn vader, en zich iets meer op de vlakte houdt inzake communautaire kwesties.

De antiflamingantische excessen van Albert weerspiegelen goed de verkrampte wijze waarop de Belgische elite omgaat met het Vlaams-nationalisme. Dat wordt voortdurend gestigmatiseerd en verdacht gemaakt. Voorstanders van Vlaamse onafhankelijkheid worden weggezet als de slechteriken in het Belgische verhaal. Wat een verschil met het Verenigd Koninkrijk. Daar begrijpt men dat het in vraag stellen van een staatsverband perfect legitiem is. Staten zijn contingente constructies die binnen een bepaalde historische context tot stand zijn gekomen. Als die context verandert, dan kan het aangewezen zijn om de indeling in staten te veranderen. En als een partij een meerderheid van de kiezers daarvan wil overtuigen, dan is dat nu eenmaal haar democratisch recht. Als ze daarin slaagt, dan is dat een democratisch feit.

Je hoort soms beweren dat de Vlaams-nationalisten nog veel kunnen leren van Alex Salmond. Dat kan best zijn. Maar het is vooral het Belgische establishment dat best een voorbeeld neemt aan de manier waarop de Britten omgaan met het Schotse onafhankelijkheidsstreven: flegmatiek, onbevangen én met een groot respect voor de democratie.

(Bart Maddens is politoloog aan de KULeuven.)