Gastcolumn - Nieuwste corruptieschandaal is goed nieuws voor Brazilië

Hij keek me met grote ogen van ongeloof aan en barstte vervolgens in lachen uit. Mijn Braziliaanse gesprekspartner staat versteld en is vol bewondering als ik vertel dat oud-PvdA politicus Bram Peper zijn ministerschap in 2000 moest opgeven omdat hij volgens accountantsbureau KPMG ten onrechte 7500 gulden declareerde in zijn tijd als burgemeester van Rotterdam. Ook al werd die conclusie later door de tuchtraad voor het bedrijfsleven grotendeels onjuist bevonden en moest KPMG een schadevergoeding aan Peper betalen, de PvdA-coryfee is politiek nooit meer aan de bak gekomen. Politici geven het belastinggeld van burgers uit en moeten vrij zijn van alle verdenkingen dat het geld niet rechtmatig is uitgegeven.

'Werkte het bij ons maar zo', verzuchtte mijn gesprekspartner toen hij eenmaal over zijn eerste verbazing heen was. Hij vertelt kleurrijk hoe het Paulo Maluf, tweevoudig burgemeester van São Paulo en eenmalig gouverneur van de gelijknamige staat, die tijdens zijn lange loopbaan meerdere malen beschuldigd is van het verduisteren van honderden miljoenen dollars aan publiek geld, daar altijd mee wist weg te komen en zich in de top van de Braziliaanse politiek heeft weten te handhaven. Tot afgelopen week!

Er is iets veranderd in Brazilië. De 86-jarige Maluf, tegenwoordig lid van
het Braziliaanse congres, is afgelopen dinsdag door het hooggerechtshof veroordeeld tot een gevangenisstraf van bijna 8 jaar en een boete van €350.000 voor het verduisteren en witwassen van geld. Vroeger zou het onvoorstelbaar zijn geweest, maar de uitspraak baart nu niet eens heel veel opzien. Alle aandacht gaat nu uit naar de aantijgingen tegen president Michel Temer.

Anti-corruptiecampagne

In Brazilië is, naar aanleiding van het corruptieschandaal bij het staatsoliebedrijf Petrobras, een anti-corruptiecampagne gaande waaraan niets en niemand lijkt te kunnen ontsnappen. In zijn succesvolle jacht op corrupte politici en zakenmensen, wist de hoogste openbare aanklager Rodrigo Janot eerder al oud-parlementsvoorzitter Eduardo Cunha achter de tralies te krijgen. En die veroordeling kan wel eens tot de ondergang van Temer leiden.

'Ik zal de geschiedenis ingaan als de eerste persoon die twee Braziliaanse presidenten ten val gaat brengen', dreigde Cunha vorige zomer in een uitgelekt gesprek. Daarna werd het oorverdovend stil van zijn kant. Maar ruim een week geleden dook een bandopname op van een gesprek van president Temer met een corrupte Braziliaanse zakenman die voor justitie aanleiding is om te onderzoeken of Temer betrokken is bij mogelijk zwijggeld voor Cunha.

De oppositie heeft al verzocht om een afzettingsprocedure tegen de president. Het zou de tweede afzetting zijn van een Braziliaanse president binnen een jaar nadat Temers voorganger Dilma in 2016 werd weggestuurd vanwege sjoemelen met de begroting.

Recessie

De nieuwste politieke crisis doet de economie op korte termijn geen goed. De Braziliaanse beurs is ingezakt en de waarde van de Braziliaanse munt heeft een flinke tik gekregen waardoor het succesvolle anti-inflatiebeleid van de centrale bank in gevaar komt. Daarmee komen de rentedalingen, die de nog steeds in recessie verkerende Braziliaanse economie hard nodig heeft, onder druk te staan.

Bovendien dreigen de noodzakelijke hervormingen van het riante Braziliaanse pensioenstelsel in een impasse te geraken doordat alle aandacht naar de corruptiezaken uitgaat. Als het pensioenstelsel, dat sommige werknemers toestaat om na dertig dienstjaren al met pensioen te gaan, niet wordt hervormd zullen de overheidsfinanciën op termijn ontsporen nu ook in Brazilië de vergrijzing toe begint te slaan.

Maar het goede nieuws is dat met het gevangen zetten van politici en topondernemers corruptie een prijs heeft gekregen. Zowel politici als ondernemers weten inmiddels dat er nu ook in Brazilië een reële kans is op gevangenisstraf voor het betalen en aannemen van smeergeld in ruil voor overheidsopdrachten waarvoor een te hoge prijs in rekening mag worden gebracht. De afgelopen decennia zijn er vele miljarden in omgegaan. Geld dat uiteindelijk uit de zakken van de burger komt. Zo betaalde de Braziliaanse belastingbetaler tweeëneenhalf maal de werkelijke prijs voor het voetbalstadion dat voor het Wereldkampioenschap in 2014 in de hoofdstad Brasilia werd neergezet.

Hogere prijzen

Economisch onderzoek laat zien dat landen met veel corruptie een ongelijkere inkomensverdeling hebben en inefficiënties kennen die tot lagere economische groei leiden. Het door corrupte politici toegespeeld krijgen van grote opdrachten creëert grote bedrijven die vanwege hun marktmacht de kosten van omkoping kunnen afwentelen op de klanten door veel hogere prijzen voor hun producten te rekenen dan het geval zou zijn bij het bestaan van gezonde concurrentie.

Het terugdringen van corruptie is dan ook een van de randvoorwaarden wil Brazilië haar enorme economische potentie beter benutten. Het zal nog wel even duren voordat ook in Brazilië financieel kleinere zaken, zoals die van Bram Peper, tot verbanning uit de politieke arena leiden. Maar met de succesvolle jacht op de spelers in de grote corruptiezaken is een belangrijke stap gezet op weg naar een beter functionerende economie, ook al brengt dat tijdelijk kosten met zich mee.

^{Raoul Leering is hoofd internationaal handelsonderzoek ING en deze maand gastcolumnist op volkskrant.nl/opinie.}