Op weg naar de auto praatten we nog wat na. Voor het eerst deze herfst kon ik mijn adem zien. Goede timing, want de wintertijd zou binnen een dik uur beginnen.We passeerden een kerkhof. Vriend Wilfried was de eerste die ze had gezien, twee konijntjes tussen de oude grafstenen. De beestjes hadden op deze gewijde plek de Bijbelse boodschap ‘Gaat heen en vermenigvuldigt u’ goed begrepen. Het sombere decor van door de tijd aangevreten grafstenen die aan de dood herinnerden, had geen domper op hun lustgevoelens gezet, integendeel. Welk beter antwoord op de boodschap over sterfelijkheid dan voor een talrijk nageslacht te zorgen? Het hele verhaal van liefde en dood - ‘eros’ en ‘thanatos’ - kort samengevat. In Geel, waar anders?

* * *

Mijn zoon vroeg me wat de blaadjes waren die ik aan de soep had toegevoegd.“Postelein,” antwoordde ik. Daar had hij nog nooit van gehoord.Ik leerde ‘postelein’ in de lagere school kennen, tijdens de les Nederlands, omdat het in de lijst van woorden met korte ‘ei’ voorkwam.Postelein vind je niet vaak in de winkel, het is een van de zogenaamde ‘vergeten groenten’.

* * *

Ik denk soms wel eens aan wat er na mijn dood met mijn lichaam moet gebeuren. Begraven of laten cremeren? Er bestaan ook nog andere opties. Zo klinkt een begrafenis op zee wel romantisch, maar is het wellicht een logistieke nachtmerrie voor de nabestaanden. Wil ik hen niet aandoen. Mijn vriend Julius heeft destijds zijn dode lichaam aan de medische wetenschap geschonken. Hoe langer ik erover nadenk, hoe meer ik geneigd ben om daar ook voor te kiezen. Julius legde het zo uit: “Dan kunnen de studenten geneeskunde nog wat op me oefenen en iets bijleren.”Probleem is natuurlijk dat er na je dood geen plek is waar iemand een bloemetje kan komen leggen.

* * *

Vergeten worden... Het is de angst die een baby doet krijsen als hij denkt dat hij alleen in de kamer achterblijft, de tiener tot wanhoop drijft als zijn liefje hem voor een ander laat zitten, de volwassenene neerslachtig stemt wanneer hij voor een begeerde baan over het hoofd gezien wordt.Tijdens het leven is vergeten worden al erg, maar ook na de dood wil een mens graag in de herinnering blijven voortleven. De begraafplaats kan helpen om die angst te helpen afnemen.

* * *

Iedereen is vervangbaar, hoor je wel eens zeggen. Het klinkt hard, want elk mens heeft unieke talenten en kwaliteiten. Maar niemand op dit ondermaanse is een eeuwig leven beschoren. Mensen móeten ‘vervangen’ worden, anders draait de wereld niet door.Voor een bakker, columnist, tuinman of dokter vind je gemakkelijk iemand anders, maar dat geldt niet voor een groot kunstenaar of een verlichte ziel die ooit op deze wereld heeft rondgewandeld.De kans dat een Gandhi, Mozart, Christus of Boeddha snel zullen vergeten worden, is klein. Voor hen is geen grafsteen of gedenkplaat nodig om hun herinnering levend te houden.

* * *

Wanneer ik bij het graf sta van iemand die ik goed heb gekend, bedenk ik wel eens dat dit een plek is waar wij nooit samen geweest zijn toen hij nog leefde, een plaats waar voor ons geen enkele herinnering aan verbonden is. Dan voel ik het verlies van de persoon en het verdriet om zijn heengaan nog meer dan anders. Ik vind daar geen troost.Daarom ga ik liever naar een bos waar we ooit samen wandelden, bekijk ik een film die we graag zagen, of drink een glas wijn op zijn zielsgeluk, allemaal dingen waardoor ik me dichter bij hem voel.Begraafplaatsen die historisch belangrijk zijn, of waar een bekend persoon begraven ligt, daar trek ik wel graag naartoe. In de lente bezocht ik de kerkhoven van de slachtoffers van de burgeroorlog in Sarajevo, afgelopen zomer bevond ik me op Molokai op de plaats waar Pater Damiaan begraven werd. Ik herinner me hoe ik lang geleden voor het graf van Robert Kennedy stond, broer van JFK. Onder een grasheuvel lag een kleine gedenksteen met zijn naam, geboorte- en sterfdatum. Hij was amper 42 jaar toen hij door een moordenaar uit het leven werd gerukt. De eenvoud van het graf maakte diepe indruk op me. Het had geen belang meer wie hier begraven lag. De plek nodigde uit tot intimiteit. Ik voelde tranen in mijn ogen opwellen.

* * *

What will they do when I am gone? It is plainThat they will do without me as the rainCan do without the flowers and the grassThat profit by it and must perish without.

[Wat zullen ze doen als ik er niet meer ben?Het is zonneklaar/ Dat ze me dan niet meernodig hebben, zoals de regen/ Het zonder debloemen en het gras kan stellen/ Die zonderhem ten dode opgeschreven zijn.]

Edward Thomas (1878-1917),‘What will they do?’ (1916)

* * *

Ik vroeg m’n vrouw om een knuffel. Ik heb hem nodig, legde ik uit, omdat ik over sombere dingen aan het schrijven ben - kerkhoven, de dood en zo.Ik vertelde haar dat ik meer dan ooit overtuigd ben om het voorbeeld van Julius te volgen, en mijn lichaam aan de geneeskunde wil schenken. Ze verbaasde me toen ze me bijtrad: “Wil ik ook!” Het gaf me het warme gevoel dat we op die manier als koppel zelfs na de dood lotsverbonden zullen blijven.Op de vraag in het gedicht van Edward Thomas: ‘What will they do when I am gone?’ krijg ik een antwoord waar ik innerlijke vrede uit put. Na mijn dood zullen er mensen zijn die van mijn waardeloos lijk toch nuttig gebruik kunnen maken. Om het in de taal van dichter Edward Thomas uit te drukken: als hij zich nuttig wil voelen heeft de regen de bloemen en het gras wel nodig.

Good luck en tot ziens.

Uw trouwe dienaar, FB.