Nieuwe audiotour Rijksmuseum maakt de schilderijen even wat minder belangrijk

Drie keer ziet Frans Banning Cocq ons voorbijkomen in anderhalf uur en we gunnen hem geen blik waardig. De kapitein op De Nachtwacht is niet relevant voor het muziekleven uit zijn tijd en dus ook niet voor de nieuwe audiotour door het Rijksmuseum in Amsterdam.

De tour laat bezoekers de muzikale kant van het museum zien en horen. We volgen een route langs 'muzikale' schilderijen en instrumenten uit de eigen collectie. In de 17de en 18de eeuw was muziek een belangrijk tijdverdrijf in de gegoede burgerij, hoewel de vrouwen alleen binnenshuis speelden, horen we van harpist Lavinia Meijer via de koptelefoon. De audiotour heeft ons dan naar een 17de-eeuws schilderij van de schilder Jan Miense Molenaer geleid. Meijer is een van de musici die iets vertellen bij een muziektafereeltje. De afgebeelde vrouw zit achter een elegant virginaal, een soort klavecimbeltje. Instrumenten werden vaak gekozen om hun sierlijkheid, vertelt de harpist.

Onze aandacht wordt geleid naar zulke uiteenlopende muzikale stukken als een geschilderd orgel in de Haarlemse St. Bavo, (door Pieter Saenredam), een muzikale familie uit de Gouden Eeuw (door Abraham van den Tempel), een Delfts blauwe viool, militaire trompetjes en een 18de-eeuwse speelklok.

De tour is ontwikkeld met geld van de Bankgiroloterij. Van een gift van 580 duizend euro wordt een muziekprogramma opgezet met concerten waarin instrumenten uit de collectie worden bespeeld. Pianist Ronald Brautigam had afgelopen vrijdag de primeur. Hij gaf een concert op de vergulde Érard-vleugel die begin 19de eeuw nog de vingers van Lodewijk Napoleon heeft moeten dulden.

Het leuke van de tour is dat er veel instrumenten te horen zijn. Het nasale geluid van een oude hobo of de metalige aanslag van een klavecimbel geven een indruk van de sfeer in de salons van de Gouden Eeuw. Violist Janine Janssen vertelt over een porseleinen viool (mooi ding, niet bespeelbaar), hoboïst Han de Vries over een 17de-eeuwse hobo, Ronald Brautigam over piano's, enzovoorts.

Het Rijks wil met de tour zijn bijzondere collectie oude muziekinstrumenten onder de aandacht brengen. Vreemd daarom, dat juist de ruimte waar het grootste deel van deze collectie staat - fluiten bij bosjes, piano's aan de meter - nogal vluchtig wordt aangedaan. Daar was meer uit te halen geweest. Maar verder moeten we, omhoog, nog een keer langs De Nachtwacht, omlaag - wie alle muziek eruit wil halen, heeft er een museumtocht van anderhalf uur aan.

Voegt de muziekinformatie wat toe? Jawel, de verhaaltjes zijn meestal leuk en niet te lang, maar je kunt je afvragen of een tocht kriskras door het museum de meest geschikte vorm is.

Liefdesspel

Muziekinstrumenten stonden soms ook op schilderijen vanwege hun symboolfunctie, vaak over de liefde. De vrouw op het schilderij De liefdesbrief (1669-1670) van Johannes Vermeer heeft een sister op schoot, een snaarinstrument. Jan Mientse Molenaer schilderde in de 17de eeuw een vastgebonden aap op een klavecimbel die wordt bespeeld door een jonge vrouw. De aap staat symbool voor wellust. Zijn ketens willen zeggen dat bandeloosheid moet worden beteugeld.