Verkennende rondjes leiden formatie telkens terug naar de impasse
De 'enige serieuze optie' voor een meerderheidscoalitie lijkt van de baan. In een minderheidskabinet zal echter geen minister zijn leven zeker zijn. Dus gaat de zoektocht naar een 'gewoon kabinet' door.
De partijleiders kwamen vrijdag weer één voor één op audiëntie bij de geplaagde informateur Edith Schippers. Helpen deed het niet. Integendeel. De gordiaanse knoop lijkt alleen maar strakker aangetrokken.
Zo verklaarde Jesse Klaver na afloop van zijn gesprek met de informateur dat hij alleen om tafel wil met CDA en VVD als die hun immigratiestandpunt aanpassen. Sybrand Buma en Mark Rutte menen dat 'voorwaarden vooraf' een doorstart met GroenLinks nu nóg onwaarschijnlijker maken. Emile Roemer bleef ondertussen volharden in zijn boycot van de VVD. Alexander Pechtold wil niks met de ChristenUnie (CU) te maken hebben en omgekeerd kan Gert-Jan Segers zijn afkeer voor D66 nauwelijks nog verbergen.
Een oplossing lijkt ver weg. Iedereen wijst naar elkaar. De impasse, dat zijn de anderen.
Edith Schippers stuurt maandag haar verslag naar de Kamer en dinsdag is er een debat. De informateur blijft hoopvol dat er daarna weer een openingen ontstaat, al erkent ze dat die 'nu optisch niet zichtbaar' is.
Heel voorzichtig valt inmiddels het m-woord. Kan een minderheidskabinet met vaste of wisselende gedogers een uitweg bieden uit de impasse? Het zou in elk geval de logische consequentie zijn van Schippers' eigen redenering. Ze noemde een combinatie van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie maandag 'de enige serieuze optie' tot een meerderheidscoalitie te komen. Nu die variant is mislukt, komt een minderheidskabinet in beeld.
Exotisch is die gedachte niet. Het Binnenhof heeft er sinds 2012 ruimschoots ervaring mee. Met succes. Als onbestuurbaarheid dreigde, ontstonden er door allerlei gedoogvarianten weer werkbare meerderheden.
Toch zien de meeste partijen een minderheidskabinet nu als een laatste redmiddel. Dat ligt volgens ingewijden op het Binnenhof vooral aan de gewijzigde omstandigheden. Zo ontbreekt nu de disciplinerende werking van een economische recessie. In tijden van nood kunnen partijen makkelijker aan hun achterban uitleggen dat ze moeten samenwerken in 'het landsbelang'. Een volgend minderheidskabinet moet de oppositie zien te verleiden zonder het drukmiddel van dreigend economisch onheil.
De PVV lijkt al helemaal geen begaanbare weg, maar ook 'over links' zijn de vooruitzichten voor een stabiele gedoogconstructie niet best
Een groter obstakel is de politieke versplintering en polarisatie. Het meest voor de hand liggende minderheidskabinet van VVD, CDA en D66 zal naar verwachting al snel op hindernissen stuiten, al is het maar doordat er nu ook onderlinge fricties zijn ontstaan. Pechtold heeft tijdens deze formatie kwaad bloed gezet bij Rutte en Buma door de CU op eigen houtje buiten de deur te zetten. Achter de schermen klinken bittere verwijten.
Vrijdag zette de D66-leider de verhoudingen verder onder druk. In omfloerste termen liet Pechtold weten dat een coalitie zonder het CDA voor hem een serieuze optie is. Een kabinet zonder Rutte - de variant die Roemer wil - is voor de D66'er juist van de baan.
In het minderheidskabinet zullen de verhoudingen alleen maar verder op de proef worden gesteld. Iedere potentiële gedoogpartner kan eisen stellen. De PVV lijkt al helemaal geen begaanbare weg, maar ook 'over links' zijn de vooruitzichten voor een stabiele gedoogconstructie niet best.
GroenLinks, SP en PvdA kunnen tegen elkaar opbieden om zo veel mogelijk concessies los te krijgen. Iemand als Lodewijk Asscher zal zich bovendien herinneren dat het CDA van Buma op cruciale momenten weigerde het kabinet tegemoet te komen. Hoe kan zo'n man straks een moreel beroep doen op de oppositie om Rutte III overeind te houden?
Een partij als de CU was in het verleden wel altijd bereid om mee te denken, maar dat zal na deze formatie mogelijk ook anders worden. Binnen die partij valt nu al te horen dat Segers niet meer zijn nek gaat uitsteken voor Pechtold.
Een minderheidskabinet kan zo een martelgang worden, vrezen insiders. Ieder incident wordt een beproeving. Geen enkele minister die in de problemen komt, kan rekenen op voldoende rugdekking. De oppositie hoeft maar de duim omlaag te doen en een bewindspersoon mag zijn biezen pakken.
Het is reden genoeg nog door te gaan met de zoektocht naar 'een gewoon kabinet'. Hoe moeizaam ook.
Zou het met de koning wél gaan?
Op het Binnenhof klinkt de vraag: zou het in deze impasse verschil maken als de koning nog een rol had in de formatie? Van koningin Beatrix ging een zekere intimiderende werking uit, aldus oud-bewindslieden. Ze stelde scherpe vragen, alsof ze haar gesprekspartners overhoorde. Partijleiders kregen een slecht geweten als ze niet bewogen.
Omstreden aan Beatrix' optreden waren vooral onverwachte benoemingen van informateurs. Daar ging zij toe over als de (openbare) adviezen van de fractievoorzitters onvoldoende richting gaven. Het is de eerste kabinetsformatie onder koning Willem-Alexander, die anciënniteit op dit gebied dus ontbeert.
Het ligt niet voor de hand dat een eventuele majesteitelijke sturing meteen veel effect zou hebben. Als hij al dwingend mocht optreden, zou dat direct tot rumoer rond zijn rol leiden. Het soort politieke discussie waarop niemand in Den Haag zit te wachten. (Remco Meijer)
Lees ook:
De strohalmen van de formatie zijn Roemer en Asscher
Nieuw kabinet zit financieel minder ruim dan gedacht - hoe ernstig is het?
Hoe de altijd zo constructieve Pechtold de formatie op scherp zet