Brexit-spel om de lusten en de lasten

Brussel

Aan de locatie is niet te zien dat ­Europa deze maandag een moment beleeft dat even gedenkwaardig als uniek is. De Brusselse kantoorkolos is gespeend van grandeur, hij reduceert iedereen die er binnengaat tot een radertje in een machine. Toch is het hier, op deze zonovergoten maandag, dat de naoorlogse Europese geschiedenis een wending neemt die lang voor onmogelijk werd gehouden. Zestig jaar ging het in Brussel alleen over eenwording en samensmelten, nu gaat het ook over ontvlechting en uit elkaar gaan.

Europa neemt deze bocht om elf uur ’s ochtends in de beslotenheid van de zevende verdieping van het hoofdkwartier van de Europese Commissie, het Berlaymont-gebouw, Daar maken de Fransman Michel Barnier en de Brit David Davis een begin met de onderhandelingen over het vertrek van Groot-Brittannië uit de Europese Unie. Het wordt wel de belangrijkste gebeurtenis in Europa genoemd sinds de val van de Muur in 1989 en het einde van de Sovjet-Unie in 1991.

Maar op de openingsdag van de onderhandelingen is er niet veel drama. Geen Trabantjes vol bevrijde Oost-Duitsers met tranen van geluk, of het middernachtelijk strijken van een vlag als symbool voor het verval en de ondergang van een wereldrijk.

Barnier en Davis verschijnen ’s avonds vrijwel op de afgesproken tijd voor de pers. Hun overleg over agenda, structuur en prioriteiten is niet meteen ontaard in eindeloos touwtrekken. Ze hebben afgesproken dat eerst onderhandeld gaat worden over de rechten van EU-burgers in Groot-Brittannië, de rekening van de scheiding en de grens tussen de Ierse Republiek en Noord-Ierland. Pas als hierbij ‘genoeg, tastbare vooruitgang’ is geboekt als garantie voor een ‘ordelijke scheiding’, kan de EU besluiten de onderhandelingen over de toekomstige relatie op handels- en veiligheidsgebied te beginnen, zegt Barnier.

de verliezer

Het is zoals de EU dat steeds gewild heeft. Londen had gelijktijdig over scheiding en toekomst willen praten. Als er al een vleugje tragiek is, dan zit dat hier. De Britse pers is er snel bij om van Davis de verliezer van Dag 1 te maken en Barnier doet niets om die indruk weg te nemen. Op een vraag welke concessies hij heeft gedaan, zegt hij: ‘Concessies? Het is het Verenigd Koninkrijk dat besloten heeft de EU te verlaten en niet andersom.’ Hij onderstreept dat ‘het niet gaat om straffen of om wraak’. Maar de Britten moeten beseffen dat hun Brexit-besluit consequenties heeft, aanzienlijke consequenties.

De verhoudingen zijn meteen duidelijk: de Britse regering is de zwakkere van de twee partijen, zeker na de faliekant mislukte verkiezingsgok van de Conservatieve premier Theresa May. Het zal degenen die de Brexit zien als een slechte grap, sterken in hun gelijk. Zij wijzen erop dat nog maar vijftien jaar geleden de Britten discussieerden over toetreding tot de euro; een jaar geleden echter voltrok zich het tot dan toe ondenkbare: een meerderheid van de Britten stemde voor het verlaten van de EU. Het idee dat de Europese integratie onomkeerbaar was, ging in één klap aan diggelen.

Er is een scheur ontstaan in de EU en waar dit gaat eindigen weet niemand in Europa. Is dit het begin van een verdere afbrokkeling, of kan de schade beperkt worden gehouden? De Britse minister van Buitenlandse Zaken, Brexiteer Boris Johnson, zegt maandag te geloven dat de onderhandelingen zullen leiden tot een ‘gelukkige oplossing’ die goed is voor Groot-Brittannië en de rest van Europa.

eensgezind Europa

Tegenover die luchtigheid staat de zuinigheid van Barnier. De Fransman is niet van plan een akkoord te sluiten waarbij de Britten wel de lusten van een verenigd Europa krijgen (zoals handelsvoordelen), maar niet de lasten (zoals het vrije verkeer van personen). De 27 EU-landen die hij vertegenwoordigt, zijn daar eensgezind over. Er zijn vele meningsverschillen in de Unie: tussen west en oost, noord en zuid. Maar in hun reactie op het Britse Brexit-referendum hebben ze steeds de eenheid weten te bewaren. Een overeenkomst mag niet zo voordelig zijn voor Londen, dat ze anderen kan aanmoedigen ook de uitgang van de EU op te zoeken.

In tegenstelling tot de val van de Berlijnse Muur en het einde van de Sovjet-Unie is de Brexit geen verandering die een belofte inhoudt maar een dreiging, vinden de EU-regeringen.

Europa mag dan een bocht hebben genomen, maar als het aan hen ligt blijft het een eenmalige gebeurtenis en gaat het daarna weer recht vooruit. <