Zeepbellen en teleurstelling: de risico's van de economische heropleving
Paul De Grauwe is professor aan de London School of Economics. Zijn column verschijnt wekelijks.
Het is tien jaar geleden dat de grootste financiële crisis van de naoorlogse periode uitbarstte. Deze crisis zou een jaar later leiden tot een diepe recessie, sommigen spreken zelfs van een depressie, en miljoenen mensen in de werkloosheid storten.
Na tien jaar kunnen we stellen dat we uit het economische dal zijn gekropen en dat de industriële landen aan een heropleving begonnen zijn. Zelfs in de eurozone, tot in 2015 een zone van economische stagnatie, is de economische groei opgeklommen tot 2 procent. Tijd om ons te verheugen, zou je zeggen. Toch zijn er enkele risico’s die we best niet uit het oog verliezen. Het eerste risico is politiek, het tweede is financieel.
Tien jaar na de grootste financiële crisis van de naoorlogse periode kunnen we stellen dat we uit het economische dal zijn gekropen
Het politieke risico ontstaat uit de hele ongelijke spreiding van de economische heropleving in de industriële landen. In de eurozone zijn er landen, Griekenland bijvoorbeeld, waar de heropleving nauwelijks zichtbaar is. Binnen dezelfde landen is die heropleving ook erg ongelijk gespreid.
Het sterkste voorbeeld is de Verenigde Staten, waar hele regio’s en grote delen van de bevolking van die heropleving niets merken. De groep van mensen onder de 50 procent van de inkomensverdeling in de VS hebben hun reële loon nauwelijks zien stijgen. Voor hen is de heropleving een abstract statistisch cijfer.
Een gelijkaardig probleem doet zich voor in het Verenigd Koninkrijk: Londen en Zuid-Engeland profiteren ten volle van de betere economische conjunctuur. Maar dit is niet het geval voor grote delen van Noord-Engeland, waar het woord 'heropleving' op onbegrip stuit.
De teleurstelling wanneer politieke beloften niet uitkomen, kan tot hevige reacties leiden
Die ongelijke verdeling van de economische heropleving creëert een risico van politieke instabiliteit. Dat risico heeft zich het sterkst gemanifesteerd in de VS en het VK. Die landen waren voor de Europese Unie lange tijd de voorbeelden van hoe een flexibele economie moet werken. Het blijkt dus dat wanneer het beleid er niet in slaagt een groot deel van de bevolking uit een pijnlijke crisis op te heffen, die mensen zich keren tegen de heersende klasse en hun harten en zielen openstellen voor extravagante beloften van politieke nieuwkomers. De teleurstelling wanneer die beloften niet uitkomen, kan tot nog heviger politieke reacties leiden.
Ongecontroleerde zeepbellen
Het tweede risico is financieel van aard. Om de crisis te bestrijden hebben de centrale banken van de grote industriële landen (de VS, Japan, de eurozone, het VK) massaal veel geld in de economie gepompt. Dat was nodig om een economische implosie te vermijden. Centrale bankiers hebben echt wel iets geleerd uit de geschiedenis, vooral uit de jaren 30 van de vorige eeuw. Toen deden de centrale banken het omgekeerde toen de recessie toesloeg, met name geld uit de economie halen.
Het geld dat de centrale bankiers sinds de crisis in de economie hebben gepompt, zal er ooit opnieuw uit moeten
Het geld dat de centrale bankiers sinds de crisis van 2007-08 in de economie hebben gepompt, zal ooit (gedeeltelijk) opnieuw uit de economie moeten gehaald worden. Dat is nodig om te vermijden dat wanneer de heropleving aan kracht wint, de grote voorraad aan liquiditeiten te veel mensen ertoe aanzet om te speculeren. Dat zou tot ongecontroleerde zeepbellen kunnen leiden, die zoals altijd barsten en veel economische schade aanrichten. Een nieuwe financiële crisis dus.
Deze crisis kan vermeden worden
Die crisis kan vermeden worden. Centrale banken hebben de technische mogelijkheden om het extra geld uit de economie te halen. Dat zal de rentevoeten weer doen stijgen. Sommige banken zullen pijn hebben, maar als dat geleidelijk gebeurt en op een moment dat de economie verder opleeft, hoeft dat niet tot een nieuwe bankencrisis te leiden. Banken zullen het verlies dat ze lijden op hun portefeuille aan staatsobligaties kunnen compenseren door meer winst uit de kredieten die ze toestaan aan bloeiende ondernemingen.
Mij lijkt het dus dat als er een risico bestaat in de huidige heropleving, dat risico eerder politiek is en het gevolg van de ongelijke verdeling van de vruchten ervan.