Het digitale ‘sleepnet’ gaat er dan toch komen
Den Haag
Het internetverkeer van een hele stadswijk opslaan om een terrorismeverdachte te vinden. Alle communicatie tussen Nederland en Syrië bekijken, om te ontdekken of ‘Syriëgangers’ plannen maken om terug te komen. Nu is het massaal aftappen van internet nog verboden, maar dat gaat per 1 januari 2018 veranderen.
Minister Ronald Plasterk (Binnenlandse Zaken) en de geheime diensten AIVD en MIVD willen al jaren ‘de kabel’ grootschalig kunnen aftappen. Nu mag dat alleen met communicatie ‘door de lucht’, bijvoorbeeld door radio- en satellietverbindingen. Het aftappen van de kabel mag, maar alleen heel gericht op één computer of telefoon.
Die regels werden in 2002 opgesteld, maar sindsdien is de wereld ingrijpend veranderd. Nu gaat meer dan 90 procent van alle communicatie – vooral internet – via (glasvezel)kabels. Tegelijk is de dreiging van terrorisme fors toegenomen. De Eerste Kamer stemde dinsdag even voor middernacht in met de nieuwe ‘Aftapwet’ van Plasterk. Nederlandse geheime diensten mogen dus massaal ‘metadata’ opslaan: wie wanneer en waar met wie communiceert. De AIVD mag die gegevens drie jaar opslaan, ook als het om onschuldige burgers gaat. Daarnaast worden ze ter beschikking gesteld aan buitenlandse geheime diensten.
De inhoud van berichten wordt niet direct opgeslagen, maar daarvoor krijgen de diensten er een bevoegdheid bij: hacken. Volgens de nieuwe wet mogen de AIVD en MIVD inbreken op computers, om uiteindelijk bij een verdachte uit te komen. Dat is bijvoorbeeld nodig als de AIVD wil meelezen met de inhoud van berichten in Whatsapp, die standaard versleuteld zijn. Voor elke nieuwe stap moeten de diensten wel opnieuw toestemming vragen.
‘privacy is mensenrecht’
Een groep organisaties, waaronder Bits of Freedom, Privacy First, de Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten en de Nederlandse Vereniging van Journalisten, staat klaar om een rechtszaak te beginnen tegen de nieuwe wet, die volgens hen veel te ver gaat. ‘Deze wet doet ons als burgers pijn’, aldus advocaat Jelle Klaas. Volgens hem ‘spelen er zo veel fundamentele mensenrechtenproblemen’ rond de wet, dat de rechter ernaar moet kijken. ‘Privacy is ook een mensenrecht.’
De kritiek van de organisaties is dezelfde als die van de Raad van State en de CTIVD, die de inlichtingendiensten controleert. Volgens hen is er onvoldoende toezicht geregeld, en is de bewaartermijn van drie jaar te lang. Daarnaast betoogde de Autoriteit Persoonsgegevens vorig jaar dat de wet in strijd is met de mensenrechten. ‘Als de bevoegdheden van de diensten inderdaad worden versterkt, moeten de waarborgen tegen disproportionele inbreuken op de persoonlijke levenssfeer en het toezicht op de diensten evenzeer worden versterkt’, aldus vicevoorzitter Wilbert Tomesen. ‘Dat is met dit wetsvoorstel nog niet het geval.’
Het kabinet was hier niet van onder de indruk, want Plasterk wijzigde niets aan het toezicht. In de Eerste Kamer benadrukte hij dinsdag dat het verzamelen van gegevens altijd ‘zo gericht mogelijk’ moet plaatsvinden. Het grootschalig afluisteren mag alleen als een speciale commissie van twee juristen en een technicus toestemming geeft, en de minister zijn handtekening zet. Wel zegde de bewindsman toe na twee jaar te laten onderzoeken of die commissie goed werkt. Een meerderheid van de senatoren nam hier genoegen mee.
Of de rechtszaak hier iets aan gaat veranderen, is onzeker. Een proces neemt al gauw een jaar of anderhalf in beslag, verwacht advocaat Jelle Klaas. Daarnaast mogen rechters in Nederland de wet niet toetsen aan de grondwet. ‘We kennen in Nederland geen Constitutioneel Hof.’ <
