Uitgevers zoeken Afrikaanse lezers met thrillers, science fiction en kinderboeken

Uitgevers hebben het overal ter wereld lastig, maar in Afrika lijkt de verkoop van romans helemaal onbegonnen werk. Veel literaire schrijvers uit Afrika zitten in Londen, Parijs of New York en laten daar hun werk uitgeven. In de VS en Groot-Brittannië breken schrijvers van Afrikaanse origine door tot de bestsellerslijsten; in Afrika zie je hun romans nauwelijks. Toch worden er in Afrikaanse landen miljoenen boeken verkocht.

Vooral in Nigeria is de markt gigantisch, als de blik wordt verruimd naar romantische boekjes, misdaadverhalen en horror, zegt Bibi Bakare, die in 2006 in de Nigeriaanse uitgeverij Cassava Republic begon. Haar bedrijf doet het redelijk goed met Afrikaanse auteurs, maar ze wil losbreken 'uit de gevangenis van het literaire wereldje'.

Rolbevestigende narigheid
Ze deed twee jaar geleden een marktonderzoek in de Nigeriaanse hoofdstad Abuja. 'Terwijl wij heel blij zijn als we in Nigeria 5.000 exemplaren afzetten, bleken die liefdesromannetjes zo maar 100.000 stuks te verkopen. Ik dacht het moet mogelijk zijn ook zulke boeken uit te geven maar dan zonder al die rolbevestigende narigheid tussen mannen en vrouwen.'

Ze deed een oproep aan auteurs van pulp om manuscripten in te leveren; ze kreeg er een paar honderd. 'Veel was echt schrikbarend: mannen op paarden die mooie vrouwen kwamen redden. We hebben een strak schema gemaakt waaraan de romantische boeken moeten voldoen als ze in ons nieuwe fonds willen komen. We willen zelfbewuste meiden in de hoofdrol.

'De auteurs gingen aan het herschrijven, dat vind ik zo leuk aan werken met pulpauteurs: die bewaken hun teksten niet zo als literaire auteurs, ze schrijven wat hun publiek wil lezen.' De eerste zes titels verschijnen binnenkort.

Bakare zit op een podium met andere Afrikaanse uitgevers op het festival Africa Writes van de Royal African Society in Londen. Hoe kunnen schrijvers en uitgevers beter profiteren van de snel groeiende vermaakindustrie in Afrika, zoals te zien aan het succes van de Nigeriaanse soap-films en tv-series van Nollywood?

Billy Kahora is redacteur en uitgever van het Keniaanse literaire tijdschrift Kwani? en hij zegt niet zonder buitenlandse subsidie te kunnen werken, zoals het financieel onafhankelijke Cassava Republic.

Op zoek naar jonge auteurs
Hij en zijn blad zijn wel op zoek naar jonge auteurs uit het volk, die in Keniaans-Engels verhalen uit het werkelijke leven kunnen vertellen. Kwani? doet ook oproepen voor manuscripten, maar kan auteurs niet betalen. Toch kwam er veel respons: '500 teksten, waarvan er 100 als een kort verhaal kunnen worden beschouwd.'

Kenia heeft wel degelijk een leescultuur die tientallen jaren teruggaat, zegt Kahora. 'Waarom zouden er anders zo veel tweedehands boeken op straat worden verkocht?'

In Nigeria gaat de marktliteratuur, goedkoop uitgegeven boekjes met volksverhalen en roddel die lekker wegleest, terug tot de jaren vijftig en zestig, zegt Bibi Bakare. 'Uitgeven in Nigeria gaat altijd over geld verdienen.'

Bibliotheken en scholen waren altijd een belangrijke bron van zekerheid voor uitgevers van Afrikaanse romans. Zelfs de Heinemann African Writers Series, waar vrijwel alle grote namen sinds begin jaren zestig zijn begonnen, dankte zijn bestaan aan de verzekerde afzet aan de ministeries van Onderwijs in Afrika volgens James Currey die er in de hoogtijdagen tot begin jaren tachtig de scepter zwaaide.

Nu is de belangrijkste uitgeverij van Afrikaanse literatuur Ayebia Clarke, opgericht in 2002 door de Ghanese Nana Ayebia die in de jaren negentig de African Writers Series had geleid. Zij kan bestaan dankzij de gegarandeerde afzet aan Britse en bovenal Amerikaanse universiteitsbibliotheken, zegt ze. Ze kon op die manier bundels met artikelen over grootheden als Chinua Achebe, Ama Ata Aidoo en Wole Soyinka uitbrengen.

Leraren met een boekenkast
Ze hoeft niet te bestaan van de afzet in Afrika. Maar de tijden veranderen. De koopkracht onder de groeiende middenklasse in veel Afrikaanse landen neemt snel toe. Daar zit bij uitstek het publiek dat boeken koopt. De oude elite bestond uit leraren met een boekenkast en een voorliefde voor serieuze literatuur; de nieuwe elite zit in het bedrijfsleven, die leest ook ter ontspanning.

Bibi Bakare: 'Onze romans zijn altijd zo zwaar. Ze missen lichtvoetigheid. Een mens leest ook voor de ontspanning; we denken dat Afrikanen niet aan de liefde doen, maar dat is echt onzin.'

Zo zijn er meer genres die door uitgevers te ontdekken vallen. Sciencefiction is ook in Afrika populair: de Zimbabwaanse scifi-schrijver Ivor Hartmann heeft een website opgezet, waarop hij Afrikaanse scifi plaatst. Hij doet oproepen en redigeert de teksten. Hij geeft geen geld uit aan pr en doet geen moeite drukwerk via boekwinkels te slijten. Hij mikt op e-books voor kindle's en mobiele telefoons. Horror en fantasy hebben ook een grote toekomst in Afrika, voorspelt hij.

Kinderboeken worden bereikbaar voor groeiende delen van de bevolking in Afrika. Dat merkt een pionier op het gebied van 'zwarte' kinderboeken, Verna Wilkins, geboren in Granada in de Cariben. Ze begon 25 jaar geleden met het schrijven en uitgeven (Tamarind Books) van prentenboeken voor kinderen waarin de hoofdpersonen zwart zijn.

'Vang je lezers als ze nog kind zijn'
'Mijn eigen kinderen lazen nooit over kinderen zoals zij.' Ze leurde vergeefs bij Britse uitgeverijen en boekhandels. Ze vond een lezerspubliek via Britse basisscholen en met stalletjes op allerlei zwarte culturele evenementen, vertelt ze. Zo haalde ze met een paar van haar kinderboeken een kwart miljoen oplage. Haar boodschap aan de jongere Afrikaanse uitgeefsters: 'Vang je lezers als ze nog kind zijn.'

Uitgeverij Cassava Republic geeft ook kinderboeken uit, vooral gericht op Nigeria. Bibi Bakare ziet grote commerciële mogelijkheden ook omdat er zo weinig goede kinderboeken voor handen zijn op de markt. De schaarste op de boekenmarkt van Afrika met een miljard inwoners is gigantisch, zegt ze: 'Kijk eens naar de omvang van ons continent, we doen het nog lang niet goed genoeg!'