Er wordt helemaal niet weggekeken

Het woord van de week was ongetwijfeld wegkijken. Aanhoudend werd ons voorgehouden dat wij wegkijken van het vluchtelingendrama op de Middellandse Zee. De premiers van Italië en Malta doelden daarmee op Noord-Europa, dat Zuid-Europa in de steek zou laten. Politici van links en rechts spraken over wegkijken om de Europese regeringsleiders aan te sporen eindelijk iets te doen. Paus Franciscus doet niet aan wegkijken (God ziet alles), maar heeft recht van spreken omdat hij als kerkvorst als eerste het eiland Lampedusa bezocht. Columnisten, de beste stuurlui aan wal, nemen altijd wegkijkers waar. Als kenners van de menselijke ziel spreken zij van 'wij', alsof u en ik er iets aan kunnen doen dat die al arme sloebers in gammele bootjes de gevaarlijke oversteek vanuit Afrika naar Europa wagen.

Spelen voor de bühne

In Nederland kwam daar de discussie over het bed, brood en bad nog bij. De regeringspartijen die na een week kiekeboe spelen een moeizaam compromis bereikten wordt broddelwerk verweten, en zouden wegkijken van de echte problemen in de steden. Het compromis, dat niet veel verandert, zou onwerkbaar zijn. Iedereen speelt voor de bühne. Als het aan D66 en GroenLinks ligt, worden er veel meer (uitgeprocedeerde) asielzoekers opgevangen, en als het aan de PVV ligt worden zij met harde hand uitgezet. Iedereen weet dat het zo niet gaat. De Haagse praktijk is weerbarstiger en komt altijd ergens in het humane midden uit, terwijl er voor de mondiale vluchtelingenproblematiek geen oplossing is. Dat probleem is voor ons te groot en de echte opvang moet in de regio gebeuren. Die machteloosheid zorgt ervoor dat dit thema telkens weer in allerlei varianten terugkeert. Dan kun je niet meer van wegkijken spreken. Integendeel, in de media gaat het al jaren over weinig anders dan de (ongewenste) vreemdeling en onze gebrekkige omgang daarmee. Het punt is juist dat wegkijken niet echt meer gaat.

Discreet de andere kant op

Kijk naar die Siciliaanse vissers. Op televisie beklaagden zij zich dat zij niet meer wisten wat zij tegen hun kinderen moesten zeggen als zij al die lijken in het water zagen drijven. Daar moest de politiek nodig iets aan doen. Niet de vluchtelingen waren zielig, maar de Sicilianen die dit moesten aanzien. Begrijpelijk: niemand wil mensen voor zijn ogen zien doodgaan en helemaal niet in het bijzijn van de kinderen. De Sicilianen eisen een nette menswaardige oplossing, dat wil zeggen: uit het zicht, zodat dat zij weer discreet de andere kant kunnen opkijken, net als de rest van Europa. Dat Zuid-Europese eilandbewoners met deze ellende zitten opgescheept, komt niet alleen door de chaos in Libië, waar mensensmokkelaars vrij spel hebben, maar ook doordat alle andere routes redelijk effectief zijn afgesloten.

Poreuze grenzen

Zo poreus zijn de Europese buitengrenzen blijkbaar niet. Er wordt vaak gedaan alsof die zo lek zijn als een mandje, maar als dat zo was zouden de vluchtelingen wel een veiliger route hebben gekozen. Het immigrantenprobleem is niet nieuw, de eerste overvolle migrantenschepen voor de kust van Italië dateren al van begin jaren negentig, toen Albanië was opengegaan en de Balkan in brand stond. Europa is er bedreven in geraakt om de grootste stromen buiten te houden.

Voorrechten

Dat er nu elke week honderden drenkelingen uit de Middellandse Zee worden gevist, wijst op het 'succes' op andere plaatsen. Via Ceuta, Melilla en Algeciras gaat het niet zo makkelijk meer. Wie Griekenland binnenkomt, heeft nog een lange weg te gaan. Oost-Europese grenswachten doen ijverig hun best. Wie naar Engeland wil, strandt in Calais bij de Kanaaltunnel. Het Europese continent heeft open grenzen, maar daarbinnen zijn talrijke (administratieve) obstakels waar wij geen last van hebben en vreemdelingen wel. Als wij ergens van wegkijken, dan van de vele voorrechten die dit Europa ons biedt. Het stelt nationale burgers in staat van alle lusten te genieten (zoals paradijselijke eilanden in de Middellandse Zee), terwijl de lasten op 'anderen' (de EU, de buurstaten, de buitenwereld) kunnen worden afgewenteld.

Sluizensysteem

Dat is niet ideaal, althans in theorie, maar in de praktijk komt het er dichtbij. Het is ook niet waar dat je vreemdelingen niet kunt tegenhouden, wat critici van dit sluizensysteem beweren. Israël laat zien dat muren heel effectief zijn tegen terroristen. De grens tussen Amerika en Mexico is niet voor niets een lange versperring met prikkeldraad en wachttorens. Het IJzeren Gordijn hield dertig jaar Oost-Europeanen van de vrijheid af, en behoedde West-Europa voor ongewenste immigranten. Pas toen de Berlijnse Muur viel, werd dat probleem urgent, zoals de 'Arabische Lente' ook weer grenzen doorbrak en mensenmassa's in beweging bracht. Daar kun je cynisch over doen, maar het is nog veel cynischer (nihilistisch) om te doen alsof grensbewaking niet helpt en we net zo goed de poort kunnen openzetten.

Maatschappelijke ordening

Natuurlijk zal er stiekem ook gehoopt worden dat de vluchtelingendrama's zoals die zich nu op de Middellandse Zee afspelen hun eigen afschrikkende werking hebben. De camera's staan er bovenop, dus weggekeken wordt er niet. Als er iets opvalt, dan hoe geroutineerd Europa met zulke 'crises' omspringt. Iedereen neemt zijn vertrouwde standpunten in, iedereen draait zijn vertrouwde lesjes af. Het laat zien dat wij ook deze drenkelingen wel weer zullen overleven. Wat cynisch klinkt, maar elk land houdt graag het recht om zelf te bepalen welke vreemdeling er welkom is en welke niet. Daar is niks onmenselijks aan, daar begint elke maatschappelijke ordening. Wie daarin wegkijken ziet, weet niet wat wegkijken is. Of is gewoon hypocriet, wat ook menselijk, al te menselijk is.