Nu de populisten afdruipen staat Europa voor een renaissance

Als Emmanuel Macron donderdag in Brussel arriveert voor zijn eerste Europese top weerklinkt niet Beethovens Ode an die Freude, zoals op de avond van zijn verkiezingsoverwinning. Ook rekt hij niet, zoals toen, zijn triomftocht uit tot een normaal aan de onsterfelijken voorbehouden eeuwigheid. Ontspannen maar soeverein beweegt de Franse president zich over de rode loper. Een man die weet wat hij wil met Frankrijk en Europa. Ook zonder de klanken van het officieuze EU-volkslied is duidelijk: de Verlosser is gekomen.

De opluchting is tastbaar in Brussel na een bar jaar waarin de Britten stemden voor afscheiding van de EU en de Amerikanen kozen voor een president die gevestigde waarheden tart. Officieel Europa verloor het geloof in zichzelf. 'Europa zit in de stront als nooit eerder', zei een ambtenaar. Maar nu de doorbraak van anti-EU-populisten in Frankrijk en Nederland is uitgebleven, is de stemming omgeslagen. 'We zien de terugkeer van Europa als oplossing', juicht EU-president Donald Tusk.

De omslag is te merken bij de aankomst van de Britse premier Theresa May. Even loopt ze moederziel alleen en moet achter haar de Britse ambassadeur een inhaalsprintje maken om het beeld van haar eenzaamheid te doorbreken. Tot en met het diner mag ze meepraten, dan moet ze weg en praten de leiders van de andere 27 lidstaten verder zonder haar over haar.

Emotie en triomfalisme

Dat Europa weer onder een beter gesternte verkeert, is zelfs af te leiden uit de Brusselse nota's. Normaal zijn die zo zwaar en ernstig dat je als lezer de neiging krijgt je te verhangen aan een van de komma's. Maar in een rapport van EU-buitenlandchef Federica Mogherini schemert er - heel ongebruikelijk - iets van emotie en triomfalisme door. De EU werd al afgeschreven, schrijft zij, maar mooi niet. 'We zwommen tegen de stroom in en bewaarden onze eenheid.'

Ook doet de EU het weer beter bij de burgers. Volgens een Pew-onderzoek is de steun voor de EU gestegen. Dat is vanwege een betere economie en het onder controle brengen van de migratiestroom, maar ook vanwege de Brexit. Soms doet een verlies de mensen beter beseffen wat de waarde is van wat ze nog hebben.

In de jonge Macron balt zich alle hoop op een nieuw begin samen. Hij is nog net niet de 'Weltgeist te paard' zoals Hegel zei over Napoleon, maar is voor menigeen wel de verpersoonlijking van wat Europa moet zijn. Zo loopt en kijkt hij bij binnenkomst. Of willen we dat zien?

Na vertrek van de Britten zoekt Rutte nieuwe vrienden in Europa

Met het vertrek van de Britten verliest Nederland een natuurlijke bondgenoot binnen de EU. Een waar diplomatiek offensief moet voorkomen dat Parijs en Berlijn straks over Den Haag heen walsen.

Macron bepleit een sterker verenigd Europa, niet een afstandelijk Europa dat als bedreigend wordt ervaren maar een Europa dat zijn burgers beschermt. Beschermt tegen de schaduwkanten van de globalisering, tegen oneerlijke buitenlandse concurrentie, tegen terroristen, tegen illegale migranten. Daarom is Macron voor een Europese defensie, voor betere beveiliging van de buitengrenzen, voor het beperken van buitenlandse overnames van sleutelindustrieën, voor strengere regels voor buitenlandse werknemers.

De Duitse kanselier Angela Merkel omarmt Macron als een onverwacht geschenk. Alle remmen gaan los bij het weer aanzwengelen van de Frans-Duitse as. De EU kan profiteren van een renaissance van het Duits-Franse leiderschap, want Merkel heeft het lang in haar eentje moeten doen. Een eerste resultaat is er meteen na het begin van de top: de leiders geven hun zegen aan een grotere Europese defensiesamenwerking.

Maar de EU is niet alleen Duitsland en Frankrijk, ze bestrijkt een heel continent, oost en west, noord en zuid, klein en groot, een rijkgeschakeerde verzameling van uiteenlopende politieke tradities, culturen en sentimenten. Om uit al die verschillen een hechte eenheid te smeden is niet eenvoudig. Ook niet voor Macron als de Europese idee te voet. Nederland, de Noordse en Baltische lidstaten kijken met argusogen naar zijn pleidooi voor een grotere bescherming tegen buitenlandse bedrijven. Hebben we hier niet gewoon te maken met de oude Franse traditie om vrijhandel aan banden te leggen? Betekent betere bescherming niet gewoon protectionisme? En moeten we dat wel willen in een tijd dat Trump ook de kaart van economisch nationalisme speelt?

Bescherming aan Europese burgers

Op de top spreken de leiders daar vandaag over. Er ligt een voorstel om de 'noodzaak' te onderzoeken van het screenen van investeringen van derde landen in strategische sectoren. Het voorstel is afgezwakt, een eerste bewijs van tegenwerking. Macron laat zich echter niet uit het veld slaan. Op een persconferentie verwijst hij naar zijn gesprek vorige week in Parijs met premier Rutte. Die begon, aldus Macron, zelf over een Europa dat een betere bescherming biedt aan zijn burgers aangezien hij in de Nederlandse verkiezingen ook te maken had gehad met populisten die inspelen op onvrede onder burgers over buitenlandse werknemers. 'Dingen zijn aan het veranderen in Europa.' Daar wil Macron op inspelen.

Hij beklemtoont voor vrijhandel te zijn, maar er moet wel een beter evenwicht zijn tussen openheid en de belangen van de burgers. 'De grote verdediger van dit ultra economisch-liberale en onevenwichtige Europa - het Verenigd Koninkrijk - liep er zelf keihard op stuk. Want waar ging de Brexit over? Over arbeiders uit Oost-Europa die Britse banen inpikten', zegt Macron in een interview met Europese kranten.

Of Macron zal slagen in Europa, hangt af van wat hij in Frankrijk zelf doet. Duitsland wil dat hij daar eindelijk de verstarring doorbreekt, de arbeidsmarkt hervormt en de staatsschuld terugbrengt. Lukt hem dat niet, dan kan Angela's omarming een wurggreep worden en kan de stemming in Europa ook zomaar weer de andere kant omslaan. Want zoals ook uit de Pew-poll blijkt, zijn de zorgen over migratie en economie hardnekkig en kan bij tegenslag de Brexit-stemming weer oplaaien.

_{Aanvullingen en verbeteringen: In een eerdere versie van dit artikel en in de papieren krant stond dat Theresa May woensdagavond weer terugkeerde naar Londen. Dit is niet correct. Op vrijdag mocht ze er weer bij zijn.}