Direct naar artikelinhoud

Onderzoek: Duitse kranten namen Merkels 'Wilkommenskultur' vrijwel kritiekloos over

De Duitse kranten hebben gefaald in de berichtgeving over de vluchtelingencrisis van 2015. Dat concludeert mediawetenschapper Michael Haller van de universiteit van Leipzig op basis van de eerste grote studie naar de rol van de media destijds. Volgens Haller gedroegen journalisten zich niet als kritische waarnemers, maar wilden ze de lezers overtuigen van Merkels Willkommenskultur.

Angela Merkel komt aan voor de extra Europese top over de vluchtelingencrisis (2015).Beeld anp

Journalisten namen de standpunten van de Duitse regering nagenoeg commentaarloos over en lieten vooral voorstanders van een ruimhartig asielbeleid aan het woord, blijkt uit het onderzoek. Ook werden critici in veel artikelen weggezet als dom, rechts volk. Op die manier zou de berichtgeving de kloof binnen de Duitse samenleving hebben vergroot.

Bij vlagen leest de tweehonderd pagina's dikke studie als een tirade zoals die destijds werd afgestoken bij Pegida-demonstraties door mensen die spandoeken droegen met 'Lügenpresse' erop. Om tot deze ongemakkelijke conclusies te komen onderzocht Michael Haller, ooit begonnen als journalist bij die Zeit en nu universitair docent journalistiek, met een team wetenschappers 30 duizend artikelen uit de Süddeutsche Zeitung (SZ), die Welt, en de Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ).

Systeemcrisis van mainstream media

De berichtgeving in invloedrijke weekbladen zoals der Spiegel en die Zeit is buiten beschouwing gelaten. Uit de grote boulevardkrant Bild is slechts een klein aantal lange artikelen geanalyseerd. Opdrachtgever voor de studie die officieel 'Die Flüchtlingskrise in den Medien' heet, is Otto Brenner Stiftung, een onafhankelijk wetenschappelijk instituut dat gelieerd is aan de vakbond IG Metal.

De geanalyseerde publicaties zijn geselecteerd aan de hand van de grote nieuwsgebeurtenissen rond het thema migratie tussen februari 2015 en maart 2016: de gruwelbeelden van het in de Middellandse Zee verdronken jongetje Aylan Kurdi, de wachtende vluchtelingen op het station van Boedapest, de juichende Duitsers in München, maar ook de agressieve demonstranten voor de asielzoekerscentra in Freital en Clausnitz.

De artikelen werden gescand op het gebruik van 45 termen: van tamelijk neutrale woorden als 'Schengen' en 'grenscontrole', tot polariserende termen als  'bovengrens' en 'Gutmensch.' Een selectie van 1.500 lange achtergrondartikelen werd aan een uitgebreidere inhoudelijke analyse onderworpen. 

Haller stelt dat de studie een 'systeemcrisis van de mainstream media' blootlegt, omdat ze aantoont hoever de belevingswereld van journalisten af staat van die van het grootste deel van hun potentiële lezerspubliek.

De studie legt een 'systeemcrisis van de mainstream media' bloot

Die verwijdering toont zich behalve in inhoud en toon van de stukken ook in de gebruikte genres: vooral in het begin van de onderzoeksperiode publiceren de Duitse kranten vooral vanachter het bureau geschreven politieke analyses over het thema vluchtelingen. Slechts 6 procent van de onderzochte artikelen is een reportage.

De redactie van die Welt laat per e-mail weten geen reactie op het onderzoek te willen geven aan de Volkskrant, de FAZ en de SZ reageren niet op de verzoeken om een reactie. Wel berichtten de FAZ en die Welt zelf tamelijk uitgebreid over de studie. De SZ zette alleen een minuscuul berichtje online.

'Degelijk onderzoek'

'Het lijkt me een zeer degelijk onderzoek', zegt mediawetenschapper Hans Mathias Kepplinger van de universiteit van Mainz, die zelf niets met de studie te maken heeft. Wel merkt hij op dat Haller voor zover bekend geen eerdere ervaring heeft met empirisch wetenschappelijk onderzoek.

Kepplinger ziet opvallend veel overeenkomsten met de resultaten van een nog niet gepubliceerd onderzoek waaraan hij zelf meewerkt. Kepplinger vergelijkt de politieke berichtgeving van de Engelse en Duitse publieke omroepen, onder andere over het thema migratie.

Hij ontdekte dat van de talkshowgasten die in 2015 op de Duitse televisie over vluchtelingen kwamen praten, 57 procent voorstander was van Merkels Willkommenskultur, 37 procent tegenstander en 6 procent neutraal. 'Dat onderschrijft Hallers conclusie dat de media een vertekend beeld schetsten van de mate van steun die er was voor Merkels vluchtelingenpolitiek.'

Wel zegt Kepplinger, net als Haller, dat de berichtgeving in de Duitse dagbladen in de loop van 2016 kritischer is geworden. De Nieuwjaarsnacht in Keulen geldt als keerpunt. 'Veel journalisten die in 2015 nog rotsvast overtuigd leken van hun eigen gelijk, maken nu een wat onzekere indruk.'

De Nieuwjaarsnacht in Keulen geldt als keerpunt

Lees meer over vluchtelingen in Europa

EU wil dat Noord-Afrika zelf alle migranten uit zee gaat redden.

Regeringsleiders EU willen meer landen als 'veilig' aanmerken om migranten terug te sturen.

Rechtstreekse vlucht Turkije naar Europa is de nieuwste aanbieding in smokkelbrochure.https://www.volkskrant.nl/buitenland/regeringsleiders-eu-willen-meer-landen-als-veilig-aanmerken-om-migranten-terug-te-sturen~a4502400/