Verdronk Salam (9) door nalatigheid van haar juffen en meesters?

'Hoe kan het dat mijn dochter tien minuten op de bodem van het zwembad heeft gelegen, zonder dat een van de vijf aanwezige toezichthouders haar heeft gezien?' Dit vraagt de vader van Salam (9) zich af in zijn emotionele verklaring voor de Utrechtse rechtbank. Het meisje van Syrische afkomst verdronk 21 september 2015 in het zwembad 't Gastland in Rhenen na het schoolzwemmen.

Salam was nog maar kort in Nederland. Ze kon niet zwemmen en sprak geen Nederlands. Noch de drie zwembadmedewerkers, noch de twee aanwezige leerkrachten van haar school hebben extra op haar gelet na de schoolzwemles, zeiden ze tegen de rechter. 

Maandag begon de strafzaak tegen hen. Het Openbaar Ministerie vindt dat zij nalatig en onachtzaam zijn geweest. Zij zouden onderling onvoldoende hebben afgestemd of bijvoorbeeld iemand speciaal op Salam zou letten.

Verantwoordelijkheid

De zaak draait om de vraag: in hoeverre zijn individuele leraren en badmeesters verantwoordelijk voor ongelukken van 'hun' kinderen? Daarom is er in die beroepsgroepen veel belangstelling voor de uitkomst.

Salam was in Syrië opgegroeid. Haar vader was als eerste gevlucht voor het oorlogsgeweld. In 2014 kwam hij in Nederland aan. De rest van het gezin arriveerde eind mei 2015 in Nederland. Ze kregen een huis toegewezen in Rhenen.

Eind augustus 2015 begon Salam op de Ericaschool, in groep 5. Ze ging vier keer naar zwemles. De eerste keer zat ze op de kant omdat ze geen zwemkleding bij zich had. Op 21 september kreeg ze haar derde echte zwemles. Ze viel op in haar hardroze badpak met een zwarte legging erover.

Lifeguards

Wie is schuldig als niemand een kind ziet verdrinken? Verslaggever Margriet Oostveen bezocht een training voor lifeguards in zwembaden. 'Goed toezicht houden is bedenken hoe je zelf was, als kind.' (+)

In het zwembad werden de veertig kinderen verdeeld over drie groepen. Badmeester Jos (61) ging met Salam en Sam, het enige andere kind dat niet kon zwemmen, naar het ondiepe instructiebad. Salam kreeg een lint met drijfkurken omgebonden en een plankje dat ze kon vasthouden. De aanwijzingen begreep ze slecht. Ook was ze snel afgeleid. Maar ze voelde zich zichtbaar op haar gemak in het water.

Na de les liet de badmeester haar de kurkjes afdoen. Toen het vrij zwemmen daarna begon, was het de bedoeling dat Sam en Salam in het ondiepe instructiebad zouden blijven. 'Dat wordt duidelijk voorafgaand aan de les gezegd', zegt badmeester Jos. Maar hij weet niet of Salam deze instructie in het Nederlands heeft begrepen. Met handen en voeten heeft hij het haar nogmaals proberen uit te leggen, vertelt hij de rechter.

De badmeester heeft haar niet extra in de gaten gehouden. Ook heeft hij de twee aanwezige badjuffen niet aan­gewezen welke twee kinderen niet konden zwemmen. 'Alle kinderen krijgen aandacht. Als ik me te veel focus op het individu, gaat dat ten koste van andere kinderen in het bad.'

Jarenlange samenwerking

Badjuf Marja (57) en badjuf Sandra (40) hadden die middag zwemles gegeven in het grote diepe bad. Tijdens het vrij zwemmen hielden ze daar toezicht. 'Ik wist dat er twee kinderen waren die niet konden zwemmen, maar ik wist niet welke dat waren', zegt Marja. Ze heeft er ook niet specifiek op gelet of er tijdens het vrij zwemmen kinderen die niet konden zwemmen van het ondiepe bad overstaken naar het diepe. 'Dat gebeurt eigenlijk nooit, omdat die kinderen te horen hebben gekregen dat dat niet mag.'

Nadat badjuf Sandra de bel had geluid als sein dat het zwemmen ten einde was, gingen de kinderen snel uit het water richting de douche. De badjuffen zeggen dat ze hebben gecontroleerd of er geen kinderen meer in het bad waren. Daarna gingen ze de zwemmaterialen sorteren voor de volgende les. Ze bezweren allebei dat er steeds een van hen zicht heeft gehouden op het bad. De drie zwembadtoezichthouders werken al jaren met elkaar. 'Het spookt de hele tijd door mijn hoofd, hoe heeft dit kunnen gebeuren', zegt badjuf Marja. 'In mijn beleving hebben we goed toezicht gehouden.'

'Iedereen houdt toezicht op alles'

Volgens het protocol schoolzwemmen van het zwembad zijn leerkrachten en zwembadmedewerkers bij het vrij zwemmen gezamenlijk verantwoordelijk voor het toezicht. Hiervan zouden alle betrokkenen op de hoogte moeten zijn. De aanwezigen zouden duidelijk afspraken moeten maken over wie op welk deel van het zwembad let. 'Iedereen houdt toezicht op alles' blijkt volgens dit protocol niet te werken. Er wordt geen extra toezicht voorgeschreven voor kinderen die geen Nederlands spreken en niet kunnen zwemmen. 

Lerares Jesse (58) van de klas van ­Salam was aanwezig tijdens de zwemles. Zij zegt dat ze het toezichthouden in het zwembad niet als haar taak zag. 'Ik kende het protocol niet', zegt zij. 'Niemand heeft mij ooit verteld over wat er van me werd verwacht tijdens het schoolzwemmen.' Leraar Rob (56) zegt dat hij zich wel verantwoordelijk voelde voor de kinderen in het zwembad.

Beide leerkrachten van de groepen 5 van de school zeggen dat ze hebben opgelet tijdens de zwemles, maar dat ze niet specifiek naar Salam hebben gekeken. Ook hebben ze zich er niet van vergewist of het meisje de instructie had begrepen dat ze niet in het diepe bad mocht komen. Zeven kinderen hebben verklaard dat ze Salam hebben gezien in het diepe bad. Ze zou vanaf een van de startblokken aan de kant erin zijn gesprongen. Maar het exacte moment dat het is misgegaan, is onduidelijk.

'Veel kinderen die verdrinken zijn van niet-Nederlandse afkomst. Ze kennen de Nederlandse zwemcultuur vaak niet en begrijpen de instructies niet altijd. Letten jullie daar extra op?', wil de rechter weten.

De zwembadmedewerkers zeggen niet specifiek op deze kinderen te letten. 'Je kijkt naar het geheel, naar de hele groep', zegt badjuf Marja.

De badjuffen zeggen beiden te hebben gecheckt dat het bad leeg was. Maar tijdens het baantjeszwemmen daarna om 15 uur zag een van de bezoekers dat er iemand op de bodem van het zwembad lag. Zij riep de badjuffen erbij. Die probeerden Salam te reanimeren en belden de hulpdiensten. Met de ambulance werd ze naar het UMC Utrecht gebracht. Daar bleek dat Salam was overleden. Haar ouders hebben aangifte gedaan tegen de school, het zwembad en de zwembadmedewerkers.

'Wij zijn ons land ontvlucht om een veilige plek te vinden', zegt de moeder van Salam. 'Haar nichtjes in Syrië leven nog in de oorlog, en Salam is dood. Deze vijf mensen die hier terechtstaan, hebben de vreugde in mijn hart gedoofd.'

Meester Rob zit sinds het gebeuren ziek thuis. Ook de andere verdachten vertellen dat hun leven op z'n kop staat na het fatale ongeluk. 'Het is een nachtmerrie', zegt badmeester Jos. 'Ik voel mee met de pijn van de ouders.'

Dinsdag maakt de officier van justitie naar verwachting de strafeis bekend.