Populisme is blijver in EU

Als de politieke leiders in Europa de publieke steun voor het Europese project willen verhogen, moeten ze inspelen op de bezorgdheid bij een aanzienlijk deel van de publieke opinie. Die burgers zien hun nationale tradities en culturen bedreigd door meer Europa en immigratie.

Dat blijkt uit een grote peiling waarin het Britse Chatham House de houding van de ‘elite’ en ‘het grote publiek’ onderzocht in tien EU-lidstaten: België, Frankrijk, Duitsland, Oostenrijk, Griekenland, Hongarije, Italië, Polen, Spanje en Groot-Brittannië. Ze werd mee gefinancierd door de Koning Boudewijnstichting.

Eind dit jaar willen de Europese leiders de discussie op gang trekken over de toekomst van de EU na de Brexit. De economische groei en de verkiezing van Emmanuel Macron in Frankrijk bieden een kans die maar één keer in een leven voorkomt, aldus Chatham House.

Maar er gaapt een enorme kloof tussen de publieke opinie en de elite van opiniemakers in de politiek, media, bedrijfswereld, ngo’s en universiteiten. Die laatsten noemen de ‘populistische en anti-Europese partijen’ de grootste bedreiging voor de EU.

Die bedreiging is een blijver: ‘De aantrekkingskracht van populistisch-autoritaire leiders en partijen zal wellicht jarenlang deel blijven uitmaken van het politieke landschap, ook als de economische groei duurzaam hersteld is’, schrijven de auteurs.

Binnen die groep van het ‘grote publiek’ zelf heerst er ook een uitgesproken spanning tussen uitgesproken voorstanders van de liberale democratie én burgers die een autoritair politiek model genegen zijn. Omdat 21,5 procent van de 10.000 ondervraagden hun steun uitspreken voor de doodstraf, besluit Chatham House dat die groep vrij wijdverspreid is in Europa.

Zij noemen massamigratie en de vluchtelingencrisis als de grootste mislukkingen van de EU en een slechte zaak voor hun land. Het Europese project roept bij hen eerder gevoelens op van angst, ongemak, pessimisme en boosheid. Ze verwerpen vaker het idee dat er Europese waarden zouden bestaan, terwijl zeven op tien onder hen vinden dat de immigratie uit moslimlanden gestopt moet worden.

Dat belang van waarden in de vorming van hun mening over de Europese Unie zorgt voor een extra uitdaging voor het debat over de toekomst van de EU, aldus het rapport. De EU-leiders moeten meer investeren ‘in het overbruggen van de kloof tussen hun eigen houding en die van hun burgers inzake sociale uitdagingen, zoals vrees voor het verlies van de nationale identiteit, de migratiedruk en de gepercipieerde ongelijke toegang tot kansen.’