Gastcolumn: Lang leve de leraar, je beste vriend

Het waren de sombere jaren tachtig. De meisjes hadden een poster van de zwoel kijkende Patrick Swayze uit Dirty Dancing boven hun bed en Jos Brink was de enige homoseksueel van Nederland. Ik was uit een Iraanse gevangenis beland in de voormalige Rijks Koloniale Landbouwschool te Deventer.

Hans Vos, de biologiedocent en decaan van buitenlandse studenten hield kantoor op de zolder van het monumentale gebouw. De indrukwekkend grote man keek mij indringend van achter zijn dikke brillenglazen aan en vroeg: 'Zo jong, dus jij komt bij ons studeren. Heb je al een kamer in de stad?' Blijkbaar wist hij al dat het vinden van die kamer voor iemand als ik problematisch was. Elke keer als ik na het lezen van een advertentie bij mensen voor de deur verscheen, bleek hun neefje mij 'toevallig' net voor te zijn geweest.

Mijn afstand tot het onderwijs en het gebrekkige Nederlands in combinatie met de Twentse tongval van docenten maakte het moeilijk om de lessen te volgen. Achteraf gezien had ik als typische gamma ook niets te zoeken bij landbouw. Het ging niet goed.

'Zo jong, waar woon je nu?' vroeg Hans op een dag. 'Je krijgt twee avonden per week bijles van mij, morgenavond om 8 uur ben ik bij je. Dat leverde gegiechel op bij andere studenten. 'Heb je al vrienden op school?' vroeg hij. 'Ik weet dat het moeilijk is, zelf word ik nooit bij collega's thuis uitgenodigd. Dat komt doordat ik nooit getrouwd ben. Als je afwijkt, val je er buiten, maar je moet wel je best blijven doen.'

Eenzaam

In de verwarrende wereld waar ik in eenzaamheid mijn weg probeerde te vinden, werd Hans een dierbare vriend en vertrouweling. Ik kon met mijn vragen bij hem terecht: 'Waarom zetten de studenten hier hun tas niet netjes neer, maar gooien ze hem op de grond? Kaarten is toch voor in een casino, waarom doen ze het hier in de schoolaula? Waarom willen ze een 5,5 hebben en niet een 10? Waarom raken ze geïrriteerd als ik uit nieuwsgierigheid tijdens de les vragen stel?'

Hans was een Amsterdammer en door zijn liefde voor het onderwijs in Deventer beland. Als hij met vakantie was, mocht ik de planten water geven in zijn herenhuis aan de Hoge Hondstraat. De andere studenten vroegen dan fluisterend, 'hoe ziet zijn huis er van binnen uit?'

Maar als hij terugkwam was de beloning groot. Slapen op de rotskliffen bij het Dogon-volk in Mali, qat kauwen met Jemenieten in Jemen of in het ruim van een vrachtwagen dwars door de Sahara heen reizen. Hans kwam altijd met indrukwekkende verhalen en dia's terug.

Schaalvergrotingswaan

Kort nadat het 75-jarige bestaan van de school werd gevierd, sloeg in het onderwijs de schaalvergrotingswaan toe. Alles werd gemodelleerd naar het bedrijfsleven. Zijn persoonlijke manier van opleiden voldeed niet aan de eisen van een handelsonderneming waar het onderwijs zich steeds meer aan ging spiegelen. Tevergeefs zette hij zich in voor het behoud van de wereldberoemde school aan de Brinkgreverweg, waar je als enige plek praktijkgericht Tropische landbouw kon studeren.

De school zou te kleinschalig en niet kostenefficiënt zijn. Het was geen diplomafabriek met tienduizend studenten en vestigingen in Dubai en Shanghai. Het had zelfs geen Raad van Commissarissen en Raad van Bestuur met CEO's, CFO's en COO's met een auto met chauffeur. Het moest fuseren en opgaan in een groot en anoniem conglomeraat met een nietszeggende naam.

Zo verdween de Tropische landbouw uit Deventer, ondanks de internationaal erkende en gerespecteerde naam. Moegestreden ging Hans kort daarna met pensioen. Ook toen ik later psychologie studeerde, zag ik hem nog regelmatig. Als liefhebber van antiek glas was hij geregeld in Amsterdam. Tot hij ziek werd.

Papaya

Na een paar zware operaties verloor hij geleidelijk zijn stem, tot hij alleen nog met behulp van een apparaatje kon praten. De flonkerende diepe bas in zijn stem doofde uit. Hij kon niet meer zingen in het koor van de Russisch-orthodoxe kerk van Deventer. Als diepgelovig christen, raakte hij daarmee zijn grootste passie kwijt.

Nooit heb ik een bevreemdender bijeenkomst meegemaakt dan zijn begrafenis. Een zaal vol aangeslagen mensen die elkaar voor het eerst ontmoetten in het besef dat het ook de laatste keer was. Wel herkenden ze elkaar veelvuldig van de verhalen die Hans over ieder van hen had verteld. Veelal oud-studenten en -docenten die hij in de loop der jaren had begeleid of in zijn huis onderdak had gegeven. Voor het eerst en voor het laatst bij elkaar gekomen aan zijn kist.

De laatste keer dat ik zijn graf bezocht, had het geen steen. Iemand had als herkenning een grote gedroogde papaya neergelegd en daarop geschreven: voor Hans Vos, mijn leraar.  

^{Keyvan Shahbazi is cultureel psycholoog en deze maand gastcolumnist op volkskrant.nl/opinie.}