Tv-recensie: Zomergast Hertzberger wordt gered door haar voorliefde voor 'gekkies'

In het daarop volgende gesprek dreigde al snel verdrinkingsgevaar. Het kwam door de spraakwaterval die Hertzberger bleek. Dat zou allemaal meer dan goed komen, maar er was wel een aanloop van meer dan een uur voor nodig om erin te duiken en te blijven drijven. Enthousiasme of zenuwen, gecombineerd met een salvo aan biochemische termen maakten het de alfa-kijker niet gemakkelijk. Endosymbiose, nitraatfermentatie en glutamaten zijn geen ingrediënten van ieders gesneden koek. Die gaat er ook niet beter in wanneer zinnen halverwege staken of stranden op interrupties of gedachtesprongen.   

De reddingsboei lag echter in Hertzbergers grotere verhaal. Zomergasten met een rode draad, een betoog in beeld, dat zijn vaak de beste. Hertzberger illustreerde een avond lang haar voorliefde voor 'gekkies', wetenschappers (en anderen) die 'buiten de lijntjes durven kleuren', hun nek uitsteken en mogelijk 'op hun bek gaan'. Zelf wil ze ook zo'n 'gekkie' zijn, zelf is ze ook al - in de VS, waar ze ruzie kreeg met begeleiders van haar onderzoek - op haar bek gegaan.

Half miljoen kijkers

De eerste aflevering dit seizoen van Zomergasten trok zondag iets meer dan een half miljoen kijkers (509.000). Het VPRO-programma, waarin schrijver, columnist en microbioloog Rosanne Hertzberger de gast was, kwam daar mee net niet in de top 10 van meest bekeken programma's. Vorig jaar trok de eerste aflevering, gepresenteerd door Thomas Erdbrink met als gast de Belgisch-Libanese publicist Dyab Abou Jahjah, minder kijkers (484.000). De komende vijf weken zijn de Zomergasten de Amsterdamse burgemeester Eberhard van der Laan, psychiater Glenn Helberg, de Vlaamse acteur en zanger Wim Opbrouck en primatoloog Frans de Waal. Op 27 augustus sluit Claudia de Breij, cabaretier, zanger en schrijver, de reeks af.

Daarbij mocht ze graag en stellig mythes ontkrachten. De jachtscène in de film Dances with wolves verbeeldde 'de mythe van de nobele wilde', terwijl de indianen die op zoveel 'edeler' wijze dan de cowboys op bizonjacht gingen, evengoed verantwoordelijk waren voor het uitsterven van een eerdere bizonsoort.  

Met een mengeling van afschuw en bewondering toonde ze microbioloog Felisa Wolfe, die iets te graag wilde 'bewijzen' dat ze in het giftige arsenicum een nieuwe levensvorm had ontdekt. 'Pijnlijk, maar in de wetenschap heb je ook mensen nodig die er een beetje naast zitten. Je moet ook kunnen luchtfietsen, een beetje kunnen fantaseren, eigenlijk.'  

Ze eerde Fritz Haber - niet om diens oorlogsverleden, maar om zijn uitvinding van de kunstmest manna, waardoor de wereldbevolking efficiënter te voeden valt en volgens Hertzberger uiteindelijk zelfs de groei van de wereldbevolking zou remmen.

Zweverige eetgoeroes

Haar geloof in de vooruitgang kwam ook weer naar voren bij haar ode aan de verguisde e-nummers. 'Ik zie voedsel als chemie', sprak de rationalist. Na tamelijk hilarische fragmenten met de meiden van Green Happiness en een jongen die op YouTube het 'paleo-dieet' verkondigde, verweet ze de zweverige eetgoeroes en 'groene' foodbloggers onwetendheid en 'misbruik van de wetenschap'.  

Die wetenschap lijdt volgens haar aan gebrek aan vertrouwen en is er veel slechter in dan de vloggers om anderen te vertellen hoe ze moeten leven. 'Data zijn niet overtuigend. Het is duidelijk dat de huidige mens zijn gedrag moet veranderen. Minder vlees eten, minder vliegen, elektrisch rijden, minder kinderen krijgen: alleen religie krijgt dat voor elkaar. 900 miljoen Indiërs eten geen rundvlees. Goddank. Maar dat komt niet door wetenschap, maar door religie.'

Over religie - Hertzberger verwees met twee fragmenten nadrukkelijk naar haar Joodse achtergrond -  mocht Abbring niet te veel vragen. Even leek het omringende water vlam te vatten, toen Abbring haar gast vroeg naar haar geloofsbeleving. Dat irriteerde Hertzberger zichtbaar, ze vond het 'een beetje een impertinente vraag'. Dat verhield zich slecht tot haar voorliefde voor buiten de lijntjes kleuren en voor de vrijheid die de liberaal op andere momenten propageerde, maar het was voor Abbring een (zeer legitiem) bruggetje naar de spanning tussen geloof en wetenschap.

Voor de eigengereide denker Hertzberger geen probleem: 'De mens gelooft. Ik ben ook maar onderdeel van de kudde. (...) We moeten geloven, verhalen verzinnen, een drijfkracht hebben. Als je niet in God gelooft, gooi je heel veel kinderen met het badwater weg. Religie is heel goed in het vieren van het leven.'

Hoge verwachtingen

Toegegeven: er zijn edities van Zomergasten geweest waarna ik me heb afgevraagd of de formule niet simpelweg op was, evenals interessante gasten, dito presentatoren en aansprekende tv-fragmenten. Met dat laatste wordt al lang geschipperd: elk beeldfragment, van Youtube-filmpje tot buitenlandse commercial is Zomergastwaardig, het gaat om het verhaal dat de gast ermee vertelt. Dit jaar bleek niet alleen de presentator toch weer verrassend, ook de zes gasten wekken hoge verwachting, met Hertzberger, Eberhard van der Laan en Claudia de Breij voorop.  

Abbring oogde prettig ontspannen, leed niet aan kunstmatige televisiemaniertjes en had zich inhoudelijk terdege voorbereid. Ze bleef zelf op de vlakte, vooral wanneer Hertzberger haar bij wijze van tegenvraag om háár mening vroeg - 'Ik interview jóú!'. Op andere momenten, waar het ging om vaccinatieweigeraars, euthanasie en vrijheid van meningsuiting, liet ze meer haar standpunt blijken, maar alles stond ten dienste van de gast en de discussie.  

Makke van de formule is wel dat juist die aangesneden thema's zo groot en complex zijn, dat er met elk een hele tv-avond valt te vullen. Zomergast Hertzberger had dan ook nog minstens twee uur door kunnen gaan, zei ze aan het slot. Met de eerste drie uur van deze Zomergasten mogen we dat wetenschappelijk bewezen achten.