Waarom Venezolanen massaal het land ontvluchten

Moedeloos zit de Venezolaanse verpleger Carolina Gonzalez op een bankje voor het ziekenhuis van de Braziliaanse stad Boa Vista. Dagelijks struint ze de stad af op zoek naar werk, vooralsnog zonder succes. 'Ik dacht echt dat het hier beter zou zijn', zegt ze zacht. 'Ik heb twee kinderen met honger in Venezuela en ik heb nog geen cent naar huis kunnen sturen.'

Net als honderdduizenden anderen is Gonzalez op de vlucht geslagen voor de crisis in Venezuela. Voedsel is door de schaarste en de gierende inflatie onbetaalbaar geworden, medicijnen zijn nauwelijks meer te krijgen. Ook de politieke spanningen in het Zuid-Amerikaanse land nemen hand over hand toe. De socialistische president Nicolás Maduro heeft het parlement de mond gesnoerd, de afgelopen maanden zijn honderd doden gevallen bij antiregeringsprotesten.

Deze week is bepalend voor de toekomst van Venezuela. Maduro houdt zondag verkiezingen voor de leden van een grondwetgevende vergadering. De verkiezingen zijn een farce, alle kandidaten zijn op hand van de regering. De nieuwe grondwet lijkt vooral bedoeld om de oppositie definitief buitenspel te zetten. Regionale leiders proberen Maduro te overtuigen de verkiezingen af te blazen, Donald Trump dreigde met sancties. Maar de voormalig buschauffeur is vastbesloten zijn plannen door te zetten.

Gonzalez heeft geen geld voor een mobiele telefoon, toch probeert ze het nieuws uit Venezuela zo goed mogelijk bij te houden. 'Waarom grijpen de Verenigde Naties niet in?', vraagt ze zich af. 'Waarom valt Amerika ons land niet binnen? Niemand doet iets, ze laten ons verrekken.' Er komen tranen van woede in haar ogen. 'Ik wou dat iemand een bom zou gooien op het regeringspaleis.'

Volgens de VN-vluchtelingenorganisatie vroegen in de eerste zes maanden van dit jaar wereldwijd 52 duizend Venezolanen asiel aan. Dat is het topje van de ijsberg. Asiel op basis van humanitaire nood is vrij kansloos, de meeste Venezolanen proberen het niet eens. Ze gaan op de bonnefooi, met als enig doel geld verdienen om naar huis te sturen. Colombia is de populairste bestemming. Er wonen naar schatting driehonderdduizend Venezolanen zonder verblijfspapieren.

Bedelaars

De grensovergang tussen Venezuela en Brazilië ligt midden in de Amazone en is een stuk minder toegankelijk dan de grens met Colombia. Ook de strengere wetgeving en het taalprobleem maken Brazilië een minder populaire bestemming. Desondanks steken ook hier tienduizenden Venezolanen de grens over op zoek naar een beter leven. Het overgrote deel daarvan blijft hangen in Boa Vista, een stad met driehonderdduizend inwoners op 200 kilometer van de grens.

Boa Vista had tot voor kort weinig ervaring met migranten. Het is een relatief welvarende stad, en de lokale bevolking kan moeilijk wennen aan de Venezolaanse bedelaars die zich bij de stoplichten ophouden. Ze klagen over de nijpende situatie in de ziekenhuizen, die de toestroom van vluchtelingen niet aankunnen. Geruchten over Venezolaanse prostituees die hiv verspreiden gaan gretig rond.

'Vroeger was Venezuela het rijkste land van de regio, we waren een bestemming voor migranten uit de hele wereld', zegt Gonzalez op bittere toon. 'En moet je ons nu eens zien. We zijn het uitschot van Latijns-Amerika, ik schaam me kapot.'

Nadat oud-president Hugo Chávez eind vorige eeuw aan de macht was gekomen, en Venezuela langzaam maar zeker veranderde in een socialistische staat, zochten honderdduizenden Venezolanen hun heil elders. Destijds waren het de rijken. Chávez hield eindeloze haatpreken waarin hij de elite uitmaakte voor 'imperialistische varkens' en 'fascisten'. De welgestelden vertrokken naar Miami of Europa om hun fortuin veilig te stellen.

Nu vluchten ook de middenklassers en de armen, Venezolanen wier leven aanvankelijk aanzienlijk verbeterde dankzij de sociale programma's van Chávez. In Boa Vista maken ze huizen schoon, werken in restaurants, verkopen zelfgebakken broodjes op straat, of kloppen net als Gonzalez eindeloos op deuren in de hoop een baantje te bemachtigen.

Op het terras van eetcafé O Sabor do Succeso (de smaak van succes) zitten zes Venezolanen aan een roodplastic tafel. Ze staren naar het langsrazende verkeer en nippen uit plastic bekertjes met mierzoete koffie. 'In São Paulo is wel werk', zegt er een. 'Maar dat is zeven dagen rijden', antwoordt een ander. Een van de mannen heeft een bijbel bij zich. 'Ik ben prediker', beweert hij. 'Denk je dat de kerk me zal helpen?'

'Er zijn weer doden gevallen', mompelt Freyo Viana (41), de eigenaar van het eetcafé. Viana kwam een jaar geleden naar Boa Vista, had allerlei baantjes en kon vier maanden geleden zijn eettentje openen. Hij tuurt onafgebroken op zijn telefoon, waar zijn vrienden in Caracas hem in whatsappgroepen op de hoogte houden van de laatste ontwikkelingen. 'Ik vrees voor wat er deze week gaat gebeuren', zegt hij. 'Er kan een oorlog uitbreken.'

Opvangcentrum

De meeste Venezolanen slapen samen in kleine kamertjes, of krijgen onderdak bij familieleden die al iets hebben opgebouwd in Boa Vista. Wie niemand heeft kan naar het opvangcentrum, gerund door liefdadigheidsorganisatie Fraternidade. De aanwezigen, veelal straatarme indianen, slapen onder plastic zeilen, op de grond of in hangmatten. 'Er arriveren hier mensen die tien dagen lang niet gegeten hebben', zegt coördinator Claudia Sanches. 'We kunnen de toestroom absoluut niet aan.'

Buiten komt een zwarte pick-uptruck tot stilstand in de modder. Een gezette Braziliaan stapt uit en roept iets over sjouwwerkzaamheden op een markt. De Venezolanen verdringen elkaar en schreeuwen dat ze willen werken. Er breekt een vechtpartij uit, de Braziliaan stapt geschrokken in zijn auto en gaat ervandoor. Enkele meters verderop tuimelt een dronken indiaan uit zijn hangmat. Hij blijft laveloos met zijn gezicht in de modder liggen.

Ook de 24-jarige Oscar Novaico sliep een nacht in het opvangcentrum. Nu staat hij met zijn rolkoffer bij de grensovergang, op weg terug naar Venezuela. Bij de Braziliaanse vlag maakt hij een selfie met zijn duimen omhoog, 'voor op Facebook'. In werkelijkheid voelt hij zich verschrikkelijk slecht. 'Ik wilde het echt proberen', zegt hij. 'Maar ik was bang. Ik ben helemaal alleen.'

Hij laat een leren schriftje zien waarin hij in net handschrift een lijstje Portugese woorden met vertaling heeft geschreven. Dankjewel, brood, hoe is het. 'De lijst is nog maar kort', zegt hij. 'Ik ben er maar een dag geweest.' Hij kijkt naar zijn landgenoten die Brazilië binnen komen, hun gezichten nog vol hoop. Novaico kan met moeite zijn tranen bedwingen. 'Ik heb een zoontje, ik weet niet hoe we ons moeten gaan redden', zegt hij. 'Maar ik ga naar huis.'

Violist-activist raakt gewond bij betoging

De Venezolaanse violist Wuilly Arteaga is zaterdag tijdens ongeregeldheden in Caracas gewond geraakt aan zijn gezicht en naar een ziekenhuis gebracht. Door zijn instrument in de strijd te gooien groeide hij de voorbije maanden uit tot een van de bekendste gezichten van de oppositiebeweging tegen president Nicolás Maduro.

De coalitie Democratische Eenheid had opgeroepen tot een protestmars naar het Hooggerechtshof, waar de juridische vazallen van Maduro zetelen. De oproerpolitie blokkeerde de demonstranten met pantserwagens en schilden de doorgang. De confrontatie liep uit de hand. Gemaskerde jongeren gooiden met stenen en molotov-cocktails, overheidstroepen schoten vanaf motoren met traangas.

Er vielen verscheidene gewonden, onder wie Arteaga. De 23-jarige musicus werd beroemd in Venezuela door voor de linies het volkslied en andere populaire deuntjes te spelen. Zaterdag stond hij op de verkeerde plek aan het front. Zijn moreel bleek ongebroken. Met dikke lip en gaasjes op het gezicht tegen het bloeden maar met viool en strijkstok paraat, liet Arteaga al vanuit het hospitaal strijdvaardig van zich horen. 'Morgen ben ik terug op straat.'

Voor volgende week heeft Democratische Eenheid opnieuw protesten aangekondigd. Met onder meer een tweedaagse staking op woensdag en donderdag en massale protestmarsen op maandag en vrijdag wordt de druk op Maduro hoog gehouden. De president wil eind juli een nieuwe 'grondwetgevende vergadering' vormen. De oppositie ziet in dit plan een truc om het parlement op te heffen en een dictatuur te vestigen.

Sinds eind maart zijn de spanningen in Venezuela hoog opgelopen toen het Hooggerechtshof besloot de taken van het parlement over te nemen. Een besluit dat later weer werd teruggedraaid. Ongeveer honderd mensen kwamen daarna tijdens protesten om het leven, van wie vijf afgelopen donderdag.