Direct naar artikelinhoud
Column

Inhoudelijke discussies zijn natuurlijk moeilijker dan een politieke match N-VA versus Gents bestuur

Carl Devos.Beeld Eric de Mildt

De confrontatie tussen het Gents stadsbestuur en minister Homans (N-VA) is ongezond, maar interessant. Wie van deze haast toevallige kwestie de vernislaag afkrabt, stoot op de schets van de ruwbouw van de vaderlandse politiek. Die zit verscholen onder het vliesje politique politicienne: een N-VA-minister blokkeert een beslissing van het paars-groene bestuur.

Ze verhindert de vaste benoeming van 508 contractuele medewerkers. Dat is haar goed recht. Zelfs haar plicht: als ze ervan overtuigd is dat de regels zijn geschonden, moet ze als toezichthoudende overheid optreden. De Raad van State zal oordelen.

Dat grote aantal benoemingen was inderdaad opvallend. Wellicht met eerbare motieven: mensen die zo lang contractueel werken in een beter statuut benoemen zonder ze opnieuw voor hun eigen job te laten solliciteren, wat duur en tijdrovend is. Ook al schrijven de regels inderdaad open vacatures, objectieve examens en selecties voor. Het is een publiek geheim dat veel besturen dat creatief omzeilen, in Gent doen ze het openlijk. Het is ook hun goed recht om de pensioenhervorming (wie als contractueel bij de overheid werkt en later statutair wordt benoemd, kan die contractuele jaren vanaf 1 december niet meer als statutair beschouwen) voor te zijn. De stad betaalt trouwens zelf het overgrote deel van die pensioenfactuur.

Kortom, er zijn twee zijden aan dit verhaal. Maar die overwegingen raken snel bedolven onder de politieke afrekening. De minister beperkte zich niet tot een formele verklaring, trok het partijpolitiek register open: ze vermoedt electorale motieven (die leven in de schaduw van elk politicus, en dat is niet eens erg) en ziet cliëntelisme. In Gent slaan ze even hard terug: vuile politieke spelletjes op de kap van de ambtenaar. Enzovoort. Maar een grondiger debat zal voor later zijn.

Als dat niet wordt ingehaald door een praktijk waarin contractuelen de norm worden. Of door sluipende besluitvorming. Het is niet omdat de federale regering in haar akkoord (nog geen bindende regel) beslist op federaal niveau (op gezagsfuncties na) niet meer vast te benoemen, dat daarom overal in België de discussie gesloten is. Maar praten we daar echt over?

Het kan best dat ‘we’ van de vaste benoeming af willen, maar mag dat ook even onderdeel van weloverwogen discussie zijn? Die ruimer gaat dan die benoeming. Waarom was die er? Wat verwachten we van onze ambtenaren? Van onze overheid? Waar zit die befaamde ‘redesign’ van de overheid eigenlijk ondertussen? Vaste benoemingen afschaffen is het makkelijkste deel, maar diep hervormen is moeilijker. Zoals de wettelijke pensioenleeftijd over enkele regeringen verhogen zoveel sneller kan dan in de fabriekshal het werk ondertussen veel draaglijker maken. En waar zit die grote vermindering van het overheidsbeslag? Als we dat beslag afbouwen, wat laten we dan precies vallen?

Het kan best dat ‘we’ van de vaste benoeming af willen, maar mag dat ook even onderdeel van weloverwogen discussie zijn?

Die vragen worden naar de achtergrond geduwd door het politieke schema N-VA versus Gents bestuur. De confrontatie toont ook dat ondanks de smalle beleidsmarges waarover de politiek nog beschikt, ideologische onderbouw nooit ver weg is. Al is onduidelijk wat het liberalisme (Open Vld is Gents voor, maar federaal tegen vaste benoeming?) ter zake zegt.

We moeten evenwel oppassen met die Grote Debatten over Grote Veranderingen, die wij hier – op obligaat instant geklets na – weinig voeren. Ze kunnen ook verkeerde verwachtingen wekken: kunnen we dat wel, grote tendensen en bewegingswetten drastisch ombuigen? Buitenlandse ervaringen in landen die daar beter voor geschikt zijn, nopen tot bescheidenheid.

Kijk naar Frankijk. De voorstelling van zonnekoning Macron sputtert, het Palais de l'Élysée draait vierkant. Het catastrofale showpresidentschap van Trump is bekend. Steve Bannon vergiste zich toen hij liet weten dat ‘het presidentschap dat we wonnen voorbij is’. Het heeft nooit bestaan. Alleen in een luchtbel in het Witte Huis. Hoe is het ondertussen nog met de brexit? May verloor met de verkiezingen, die ze als in een slecht theaterstuk vervroegde om die schok harder te kunnen doorvoeren, haar meerderheid en gezag. Ondertussen weten ze in Downing Street 10 niet goed meer wat van die brexit te maken.

Misschien is het niet zo’n ramp dat we Grote Debatten over Grote Omwentelingen schuwen. Misschien is incrementeel geschuif slimmer. Maar om beter te weten waarheen is het aangewezen dat we vaker onder het vernislaagje krabben

Nochtans zijn het Witte Huis, Downing Street of het Élysée in vergelijking met de Wetstraat beter gebouwd voor omwentelingen. Landen met heel andere (meerderheids)systemen en sterkere uitvoerende besturen. Maar zelfs in de Franse en Amerikaanse republiek, met presidentieel gezag, hangt het staatshoofd vol ketenen. De executieve macht van Macron is in het Franse semi-presidentieel regime formeel kleiner, maar hij controleert het parlement. Toch gooit hij niets radicaal om. May heeft niet veel te vrezen van de DUP, die steun levert aan haar minderheidsregering, maar haar brexit lijkt steeds minder de bevrijding die het meteen na het referendum leek.

Misschien is het niet zo’n ramp dat we Grote Debatten over Grote Omwentelingen schuwen. Misschien is incrementeel geschuif slimmer. Maar om beter te weten waarheen is het aangewezen dat we vaker onder het vernislaagje krabben. Anders sloffen cruciale keuzes achter de gordijnen van de politieke show ongezien voorbij. Inhoudelijke discussies zijn natuurlijk moeilijker dan een politieke match N-VA versus Gents bestuur.