Opinie op zondag - Sebastien Valkenberg: 'Kennis verbindt? Dat slaat nergens op'

Daar was hij weer: de oproep om ons in tijden van polarisering toch vooral in elkaar te verdiepen. Deze week ging de Volkskrant op bezoek bij de Fraters van Onze Lieve Vrouw Moeder van Barmhartigheid in Vught. Neem kennis van andermans religie, was hun advies, dat zou de sleutel zijn tot maatschappelijke verbinding. Wisten we wel dat er grote overeenkomsten zijn tussen het christendom en de islam?

Het is één van de populairdere opinions chics. Als er frictie is, dan komt dat door een gebrek aan wederzijdse interesse. Meer belangstelling dus als remedie voor een vergiftigd klimaat. De suggestie is dat maatschappelijke spanningen bij nader inzien slechts misverstanden zijn.

autorijverbod

Eerst de kennisinname, dan het begrip. Ook een gelauwerd filosofe als Martha Nussbaum behoort tot deze school. Een tijdje terug riep ze op tot "een geest van nieuwsgierigheid en vriendschap". Zo'n offensief zou helpen tegen de onverdraagzaamheid jegens minderheden, moslims in het bijzonder. Dus ga met hen in gesprek, bezoek een moskee.

Wat krijgen we dan te horen? Ook dat stond in het Volkskrant-artikel over de verbindende werking van kennis. De verslaggever bezocht een bijeenkomst in de Mevlanamoskee te Boxtel. Daar ging het over respect en de vrijheid van leven waartoe de koran een inspiratiebron zou zijn.

We moesten beseffen dat in de koran helemaal geen autorijdverbod staat, zoals dat in Saoedi-Arabië bestaat. En dat extremisme te maken heeft met patriarchale culturen die eeuwenoud gedachtegoed voor hun karretje spannen. Religie, zoveel was duidelijk, speelt nauwelijks een rol.

Achterliggende boodschap: informeer je en er openbaart zich allerlei moois wat anders achterwege blijft. Geen misverstand, ook ik beschouw nieuwsgierigheid als een deugd. Infomeer je, lees kranten en boeken, bezoek relevante websites. Maar of het ook automatisch tot het beoogde begrip leidt?

Proef op de som

Ik neem de proef op de som. Met de islam zou terrorisme weinig van doen hebben. De koran moet uitsluitsel kunnen geven, dus nieuwsgierig sla ik het heilige boek open en stuit op Soera 2, vers 191. "Doodt hen waar jullie hen aantreffen en verdrijft hen waarvandaan zij jullie verdreven hebben. Verzoeking is erger dan te doden. Strijdt niet tegen hen bij de heilige moskee, zolang zij daarin niet tegen jullie strijden. Als zij tegen jullie strijden, strijdt dan tegen hen; zo is de vergelding voor de ongelovigen."
    
Oei, op de nieuwsgierigheid volgt geen gerustgesteld gemoed. Ik blader verder, maar beter wordt het er niet op. Kastijden moet je al wie geen of de verkeerde god erkent. Hen ketenen (Soera 76, vers 4) en vernederen (Soera 2, vers 90).

Het is het net alsof je Dabiq zit te lezen, de glossy van IS. In nummer 15 geeft de terreurgroep in zes redenen voor haar haat. Ze laakt het Westen vanwege "het binnenvallen van onze landen", maar pas op. Breng haar daden niet terug tot boosheid over neokolonialisme - een argumentatie die ook in onze contreien populair is. IS wil er geen misverstand over laten bestaan: "Wij haten jullie eerst en vooral omdat jullie ongelovigen zijn."
    
Ineens klinkt Angela Merkel nogal krampachtig. Vorige week sprak de Duitse bondskanselier op een veiligheidsconferentie in München. Daar herhaalde ze nog maar eens: "De islam is niet de bron van terrorisme." De stelligheid van de bewering doet vermoeden dat ze heeft gehandeld in de geest van de Fraters. Maar op welke passages zij haar sussende woorden baseert, ik zou het niet weten.

Kennis zorgt voor verbinding? Kan, maar voor hetzelfde geld neemt de antipathie juist toe. Tegelijk begrijp ik best waarom dit pleidooi het zo goed doet. Het is een poging om de maakbare samenleving te redden. Wil de integratie niet vlotten, dan is dat vanwege een gebrek aan informatie. Onwetendheid is relatief eenvoudig te verhelpen.

In elk geval een stuk gemakkelijker dan het alternatief aanvaarden: dat de koran vol staat met richtlijnen die haaks staan op de liberale waarden alhier. Die laten zich niet zomaar laten wegpoetsen met een oproep die lekker in het gehoor ligt, maar verder ongegrond is.

^{Sebastien Valkenberg (1978) studeerde filosofie in Amsterdam en Leuven. Hij schreef de boeken Het laboratorium in je hoofd (2006), Geluksvogels (2010) en Op denkles (2015).}