In Ghana zie je waarom Europa blijft lonken

Bijna was het hem gelukt. Bij zijn derde poging om vanuit Libië in Europa te komen, vond Emmanuel Ohemeng eindelijk een boot die naar Italië zou varen. De golven waren hoog; de boot dreigde te kapseizen. Emmanuel kwam terug aan wal. 'Dat nooit meer!', zegt hij nu. Maar in Ghana denken velen daar heel anders over.

De 45-jarige Ohemeng maakt het gevaar in woord en gebaar volkomen duidelijk. Hij zwaait zijn armen breed heen en weer om aan te geven hoezeer de overvolle boot schommelde en hij met zo'n 220 andere gelukszoekers dreigde te verdrinken. 'Ik kan maar een beetje zwemmen. De zee is veel te gevaarlijk.' Hij is blij weer thuis te zijn.

We ontmoeten de Ghanees in Berekum, een plaats in het midwesten van het West-Afrikaanse land. Zo'n acht jaar geleden, toen de wereld nog overzichtelijk leek, waren we hier ook. Berekum en omstreken is bekend als de plek waarvandaan veel Ghanezen, vooral jongemannen, de economische migratie richting de welvaart in het Noorden beginnen. Welvaart die zij ook de hunne willen maken. 'By all means', zoals ze zeggen: wat het ook kost.

Emmanuel Ohemeng kan in elk geval laten zien wat het oplevert. Hij neemt ons mee naar een wijk in aanbouw, even buiten Berekum. Lopend tussen de half weggekapte struiken wijst hij op de huizen die hier worden gebouwd. 'Dit is van Kofi. Hij is nog in Libië. Dit is voor Prince, hij is ook in Libië.' Zijn eigen huis is voor zo'n tweederde af. Hij bouwt het met het geld dat hij eerder in Noord-Afrika heeft verdiend.

Gevaren

Migratie en Ghana, migratie en West-Afrika: al eeuwen gaan zij samen. Naar schatting 15 procent van de oorspronkelijke Ghanezen woont niet in het eigen, vredige land. Voor de mensen die proberen in Libië en Europa te komen, geldt vooral dat zij daar in redelijk korte tijd het geld kunnen verdienen waarvoor zij in Ghana bijna een leven lang moeten werken. Ohemeng bijvoorbeeld kon per maand bijna 200 euro sparen en via Western Union opsturen naar zijn vrouw, die in Berekum was achtergebleven.

De gevaren van de Middellandse Zee werden vorig weekeinde zichtbaarder dan ooit met de ramp die ongeveer achthonderd vluchtelingen het leven kostte. Het zijn gevaren die Ohemeng van te dichtbij heeft meegemaakt en nu hij voor de derde keer terug bij af is, zegt hij aan andere Ghanezen vooral te willen vertellen dat zij de vaak enge tocht door de Sahara en over de zee in een wrakke boot niet moeten maken. 'Laat de regering hier zorgen dat er bedrijven en banen komen, zodat jongeren niet meer op reis gaan.'

Maar in een plaats als Berekum is Europa nooit ver weg. In het stadje komen we winkels tegen met namen als Spanish Cosmetics en Italian Base. Iets verderop is de Pub Europa 2000. Vlak buiten Berekum staat het Eurocasino. En natuurlijk, het moest ervan komen, is er een reclamebord voor het reisbureau 'Hollandia', compleet met een in spiegelbeeld afgedrukte foto van een vertrekkend KLM-toestel.

Een paar kilometer buiten Berekum ligt het dorp Nsapor. Hier kwamen we eerder de nu 35-jarige Atta Asiedu tegen. Hij is verbaasd maar blij ons weer te ontmoeten. Asiedu heeft ook in Libië gewerkt, zo laat hij zien op een in Tripoli genomen foto, waarop hij trots staat afgebeeld naast wat hij zijn 'droomauto' noemt. In zijn leven is, net als in dat van de meeste van zijn mededorpelingen, de afgelopen jaren weinig ten goede veranderd.

Ja, hij beseft dat hij in een vreedzaam land leeft, terwijl Libië in oorlog en chaos verkeert. Ja, hij weet dat hij in Ghana vrijheid geniet, terwijl hij als illegaal in Europa een geheim en inhumaan leven zou leiden. En toch blijft hij het zeggen: 'Ik vind het beter om weer naar Libië of Europa te gaan. By all means. In Ghana kom je alleen vooruit als je voor de regering werkt of daarmee goede contacten hebt.' Asiedu wil voor zijn zoontje van 8 een beter bestaan.

Sparen

Nog steeds blijkt Europa, of een willekeurig land in Europa zoals Nederland, voor hem niet veel meer dan een sirene, een lokroep te zijn. Een concrete voorstelling bij het leven in het Westen kan deze redelijk geschoolde Ghanees zich ondanks internet en satelliettelevisie nog altijd niet maken. Heel simpel gezegd gaat het hem om maar om één ding: geld. Niet per se veel, maar genoeg om terug in Ghana fatsoenlijk te kunnen leven.

Met zijn ervaringen in Noord-Afrika heeft Asiedu zijn vriend en mededorpeling, de 27-jarige Bismarck Henne, aangestoken met het migratievuur. Hij was eerder enkel ooit in Nigeria, maar is aan het sparen voor de tocht richting Europa. 'Ik weet dat het gevaarlijk kan zijn, maar het maakt mij niet uit. Mijn vrouw is het met mij eens, ze vindt het goed dat ik vertrek.'

Wie of wat houdt hem tegen? Niet de gevaren van de tocht en de angst voor illegaliteit. 'Als ik sterf, dan is dat in elk geval in een poging om mijn familie een betere toekomst te geven.' Pas met een eigen, niet-corrupte regering, die voor elke burger werkt, en met een internationale gemeenschap die wil zorgen voor een eerlijkere wereldeconomie zal hij thuis blijven.

Voorlopig dus niet. In Nsapor laten Asiedu en Henne concreet zien wat de migratie zo de moeite waard maakt. Ze nemen ons mee naar een nieuw gebouwd, groen geverfd, groot huis. Een dorpeling die Italië wist te bereiken en daar inmiddels legaal verblijft, bouwde het voor zijn moeder. Voor hun begrippen is het een zeer indrukwekkend pand. 'Snap je het nu? Daar doen wij het voor!'