Direct naar artikelinhoud
Politiek

Overal mandaten, nergens structuur

Een project van Beheersmaatschappij Antwerpen Mobiel (BAM) aan de leien in Antwerpen. BAM is een van de Vlaamse agentschappen.Beeld Hollandse Hoogte / Peter Hilz

Een mooi mandaat of een betaald bestuurszitje, ook Vlaanderen heeft ze in de aanbieding. Er doemt dan wel geen nieuw graaischandaal op, maar er rijzen toch vragen. Over het gebrek aan transparantie, een overdaad aan structuren en onduidelijke regels rond verloning.

en

1. Wildgroei aan structuren

De Vlaamse overheid heeft een hele reeks aan mandaten en bestuurszitjes in de aanbieding bij de vele agentschappen die ze beheert. Het gaat om grote bekende organisaties VDAB, De Lijn of de VRT. Maar daarnaast is er ook Participatiemaatschappij Vlaanderen (PMV), die grote investeringen moet begeleiden, en de BAM, die de mobiliteitswerken in en rond Antwerpen overziet. Maar ook de Plantentuin Meise of het Ballet van Vlaanderen vallen onder de Vlaamse overheid. Telkens is er een raad van bestuur, die veelal politiek benoemd is en vaak ook (goed) vergoed wordt.

Mandaten en bestuurszitjes zijn verdacht sinds het Publifin-schandaal, waar politici vergoedingen opstreken zonder tegenprestaties. Nieuwe graai-affaires hangen niet in de lucht bij de Vlaamse overheid, wel zijn er vragen te stellen bij het functioneren van al die raden van bestuur. Bjorn Rzoska, Vlaams Parlementslid voor Groen, vroeg bij de regering info op over alle agentschappen, nadat hij in april al gedeeltelijke resultaten had voorgesteld.

Wat meteen opvalt is de hoeveelheid: er zijn 86 Vlaamse agentschappen. "Een wildgroei", noemt Rzoska het. PMV en de Limburgse Reconversiemaatschappij (LRM) hebben bijvoorbeeld elk 12 dochterondernemingen. Bovendien hebben de agentschappen vaak een ander statuut, van vzw tot nv. Geen goede zaak voor de transparantie en efficiënt bestuur, stelt Rzoska.

"Vaak worden die agentschappen ad hoc opgericht volgens de noden van het moment", zegt professor publiek management Steven Van de Walle (KU Leuven). "Vandaar ook de grote diversiteit aan structuren en samenstellingen." De Vlaamse regering is zich bewust van de overdaad en is bezig het aantal agentschappen af te bouwen.

Bjorn Rzoska.Beeld Bob Van Mol

2. 75.000 euro voor de ene, geen loon voor andere

Een van de gevolgen van de ad-hocorganisatie zijn grote verschillen in vergoeding. David Van Herreweghe, ook topman bij de Vlaamse belastingdienst, verdient aan het voorzitterschap van de BAM en de NV Tunnel Liefkenshoek 75.000 euro bruto per jaar. Anderen verdienen veel minder. Wie in de raad van bestuur van de VRT zit, krijgt 6.500 euro bruto. Bij Muntpunt of het Ballet van Vlaanderen levert een bestuurszitje geen enkele euro op.

"Agentschappen die zich bezighouden met 'hardere materie', zoals investeringen of infrastructuurwerken, zullen in regel meer uitbetalen", zegt professor Van de Walle. De logica: als je de raden van bestuur wil professionaliseren, moet je ze ook betalen als professionals. In de culturele sector is prestige en engagement voldoende om mensen te overtuigen zich in te zetten voor een mandaat.

Maar zelfs met die opmerking in rekening gebracht, dan nog valt er geen lijn te trekken in de vergoeding. Nu eens wordt gewerkt met een jaarlijkse vergoeding, dan weer met zitpenningen per vergadering, soms met een combinatie van de twee. Guberna, het Belgische kenniscentrum voor deugdelijk bestuur, telde negen verschillende vormen van vergoedingspolitiek bij de Vlaamse agentschappen.

Bovendien hekelt het instituut het gebrek aan transparantie over de hoogte van de vergoedingen. Slechts vier op de tien agentschappen communiceren daarover in hun jaarrapport. "Wie werkt, moet vergoed worden", zegt Rzoska. "Maar over de hoogte van de vergoedingen moeten we eens grondig debatteren." Minister-president Geert Bourgeois (N-VA) liet eerder al optekenen dat hij de excessen eruit wil en bestelde daarom een doorlichting van alle agentschappen.

'Wie werkt, moet vergoed worden. Maar we moeten eens grondig debatteren over de hoogte van die vergoedingen'
Bjorn Rzoska, Vlaams parlementslid (Groen)

3. Wie zetelt in de raden van bestuur?

In 2013 besliste de regering dat een vast aantal bestuurders per raad van bestuur niet-politiek benoemd mogen zijn. Ze moeten voldoen aan een vooraf opgesteld profiel. De agentschappen krijgen tot volgende zomer om zich in regel te stellen. Toch blijft de vraag hoe efficiënt die maatregel is. Links en rechts duiken ook kabinetsmedewerkers op die zetelen als 'onafhankelijk bestuurder'.

Ook het aantal bestuurders is vaak willekeurig. "Om de politieke en andere evenwichten te respecteren, wordt de groep vaak verder uitgebreid", zegt professor Van de Walle. Ook dat staat efficiënt bestuur in de weg , vindt Rzoska: "Vlaanderen heeft dan wel strenge regels als het gaat over intercommunales, het moet dringend in eigen boezem kijken en werk maken van algemene, transparante regels."

***

Sp.a'ers combineren gemiddeld meeste mandaten

CD&V is de partij met de meeste mandaten, terwijl sp.a'ers gemiddeld het hoogste aantal mandaten combineren. Dat blijkt uit de mandatenaangiftes van meer dan 6.000 politici.

Sinds de heisa rond Publifin, Publipart en Samusocial worden de mandaten van politici en de vergoedingen die daar tegenover staan steeds meer onder de loep genomen. Voor 2016 gaven de 6.339 verkozen politici in ons land bijna 45.000 mandaten in de publieke en private sector aan. Website Cumuleo maakte een overzicht van de mandaten per politicus en partij.

Uit die oefening, waarover De Tijd bericht, blijkt dat CD&V de partij is met de meeste mandaten: 9.104 of een vijfde van het totaal. Dat hoeft niet te verwonderen, gezien de sterke lokale verankering van de christendemocraten. CD&V levert veruit de meeste gemeenteraadsleden, burgemeesters en schepenen. Al die mandaten worden verdeeld over 1.287 verkozenen, gemiddeld 7,1 per politicus. Ook bij de andere partijen schommelt het aantal mandaten rond dat gemiddelde. Enkel sp.a scoort iets hoger. Socialistische mandatarissen combineren gemiddeld acht mandaten.

Bij zowat elke Vlaamse partij heeft ongeveer een derde van de politici meer dan acht mandaten

Bij zowat elke Vlaamse partij heeft ongeveer een derde van de politici meer dan acht mandaten. Opnieuw is sp.a de uitschieter, met 40 procent van de mandatarissen die meer mandaten combineren.

Partijwoordvoerster Sarah Vandecruys benadrukt echter dat dit om cijfers van 2016 gaat. "Sindsdien hebben we de decumul gestemd (vanaf 2019 kunnen sp.a-Kamerleden niet tegelijk ook schepen of burgemeester zijn, DBA.), hebben we het aantal mandaten per persoon beperkt, en hebben we een loonplafond ingesteld. Die maatregelen gaan in vanaf de volgende keer dat politici hun mandaten moeten aangeven."