'Mystiek' en 'heilig': godhelm fopt festivalgangers

Bij zo'n twintig deelnemers was de ervaring zelfs zeer intens, vertelt onderzoeksleider David Maij van de Universiteit van Amsterdam. Tien mensen gaven achteraf aan contact te hebben gevoeld met een 'ultieme realiteit'; zeven proefpersonen hadden een ervaring die ze 'heilig' noemden. Anderen konden hun lichaam niet meer bewegen, raakten diep geëmotioneerd of zeiden zelfs uit hun lichaam te zijn getreden. "Iemand zag zichzelf van buitenaf aan het experiment meedoen", vertelt Maij.

De 'godhelm' was een van de opvallende bezienswaardigheden op het festival, dat behalve muziek en theater ook een programma heeft met wetenschappelijke publieksexperimenten. Deelnemers kregen een helm met draadjes op, werden geblinddoekt en kregen ruis te horen om hun zintuigen af te schermen van de buitenwereld. Een proefopstelling met wortels in de parapsychologie, waar men 'sensorische deprivatie' onder meer gebruikte voor onderzoek naar exotica zoals gedachtelezen. De 'godhelm' is een uitvinding van de Canadese hersenwetenschapper Michael Persinger, die er een geruchtmakende reeks experimenten mee deed naar mystieke ervaringen.

"Het is best bizar dat ons experiment nog zulke straffe resultaten had", vindt Maij, die eerder vergelijkbare tests deed met studenten en bezoekers van een paranormaalbeurs. "Aan die helm zitten wel allemaal draadjes, maar die zitten met gewoon tape aan elkaar. En toch geloven de meeste mensen je, als je met wetenschappelijk gezag zegt: we gaan met elektromagnetische velden je hersenactiviteit manipuleren."

Van de deelnemers gaf bijna de helft aan gedesoriënteerd te zijn in tijd en ruimte. Velen kregen rare gedachten en ongewone lichamelijke sensaties zoals tintelingen. Niet zo gek, vindt Maij: "Hoe vaak komt het voor dat je een kwartier lang doorbrengt zonder zintuiglijke indrukken? Dan kun je dit soort ervaringen krijgen."

Opvallender is dat een aantal deelnemers sterk het gevoel had van een 'aanwezigheid', anders dan de op de achtergrond langs stommelende festivalbezoekers. Ze dachten bijvoorbeeld dat hun vrienden om hen heen stonden, of zouden zweren dat de experimentator met een veertje over hun arm streek.

"We denken dat die spookachtige aanwezigheid die men bij dit soort experimenten zegt te voelen een soort reflectie van het zelf is", vertelt Maij. Ook dat kan heftig aankomen: "Zelf sprak ik een deelneemster die zeer geëmotioneerd was geraakt door haar ervaring. Ze had met zichzelf gepraat, op een heel indringende manier."

Spookverschijningen

Maij en zijn promotor Michiel van Elk hopen dat experimenten zoals met de godhelm meer licht kunnen werpen op de aard van religieuze ervaringen en zelfsuggestie - wie weet zelfs met gevolgen voor de behandeling van bepaalde ziekten. "Een deelneemster uit een eerder experiment mailde of ze nog een keer kon langskomen", vertelt Van Elk. "Ze had last van oorsuizen en door het experiment was ze dat tijdelijk kwijtgeraakt."

De 'godhelm' is bekend uit de documentaires. Persinger bedacht de omgebouwde brommerhelm eind jaren 90 met het doel de hersenen met laagspanning te ontregelen. Dat leverde sensationele verhalen op over spookverschijningen, uittredingen en religieus getinte ervaringen. Maar onder wetenschappers is er nog altijd discussie of het niet gewoon zelfsuggestie was. "Dat debat is nog steeds gaande", vertelt Van Elk. "Maar voor Maijs experiment maakt dat eigenlijk niet uit."

Gedetailleerde analyses moeten de komende tijd uitwijzen in hoeverre de ervaring extra wordt aangezwengeld door alcohol, drugs en te weinig slaap. Op Lowlands waren die factoren duidelijk in het spel, merkte Maij. Eenmaal knus weggestopt onder hun namaak-godhelm vielen tientallen van zijn proefpersonen prompt in slaap.