Vier vragen over het conflict op de Tempelberg

1 Wat veroorzaakte het geweld?

De recente golf van incidenten is al meer dan een week bezig. Maar met zijn beslissing om veiligheidshekken en metaaldetectoren te laten installeren aan de ingang van de Tempelberg, waar de Al Aqsa-moskee - de op twee na heiligste plek binnen de islam - staat, leek de Israëlische premier Netanyahu de knuppel in het hoenderhok te gooien. Hij nam deze beslissing nadat drie Israëlische Arabieren er twee Israëlische politieagenten hadden doodgeschoten. Intussen besliste de Israëlische regering om de metaaldetectoren weg te halen.

"Met deze ondoordachte zette Netanyahu zich vast", zegt Brigitte Herremans, medewerker Midden-Oosten bij Broederlijk Delen. "Als hij de hekken weer weghaalt (zoals inmiddels gebeurde, red.), lijdt hij gezichtsverlies, laat hij ze staan dan volgt er meer geweld."

Het geweld heeft al aan drie Israëli's en vijf Palestijnen het leven gekost. Dit weekend kwamen nog twee Jordaniërs om bij hun aanval op de Israëlische ambassade in Amman.

2 Kan het tot een nieuwe intifada komen?

Dat een klein incident op de Tempelberg enorme gevolgen kan hebben, bleek eerder al toen de voormalige Israëlische premier Ariël Sharon tijdens zijn verkiezingscampagne in 2000 de Tempelberg in Oost-Jeruzalem bezocht. Dat bezoek, waarbij Sharon geflankeerd werd door een leger van veiligheidsagenten, luidde het begin in van de tweede intifada. Deze Palestijnse opstand tegen de Israëlische bezetting ging daarom ook de geschiedenis in als de Al Aqsa-intifada.

Hoewel Oost-Jeruzalem, waar de Tempelberg zich bevindt, door de Israëli's geannexeerd is in 1967, controleren zij enkel de toegang tot het complex. De moskee valt onder de bevoegdheid van de Waqf, een islamitische stichting geleid door Palestijnen en Jordaniërs. Voor de Palestijnen lijkt het er dan ook op dat Israël hen met de veiligheidshekken de toegang tot deze heilige plaats wil ontzeggen.

"De Palestijnse president Mahmoed Abbas heeft al gesteld dat hij de samenwerking met Israël wil opschorten", zegt Herremans. "Mogelijk houdt dit ook de samenwerking in op het gebied van de veiligheidsdiensten, de enige waar Israël interesse in heeft. Dit kan blufpoker zijn van Abbas, die nog weinig gezag heeft bij de Palestijnse bevolking. Maar het gevaar bestaat dat de Palestijnse veiligheidsdiensten buiten Abbas om hun samenwerking met Israël opzeggen. Omdat zij goed georganiseerd en bewapend zijn, kan er zoals tijdens de intifada in 2000 massaal geweld uitbarsten, als zij zich tegen Israël keren."

3 Staat Netanyahu onder druk?

Hoewel de Israëlische inlichtingendienst Shin Bet en het leger zich tegen de veiligheidsmaatregelen uitgesproken hebben, lijkt het erop dat Netanyahu er vooral zijn rechtse achterban mee wil paaien.

Voor het jodendom is de Tempelberg, waar de tempel stond die in 70 na Christus door de Romeinse keizer Titus werd verwoest, de belangrijkste heilige plaats. In deze tempel - eerst gebouwd door koning Salomon - zou ooit de Ark van het Verbond hebben gestaan met daarin de tien geboden.

"Rechtse Israëlische politici en organisaties voeren al langer campagne om joden op deze uiterst heilige plek te laten bidden", schrijft Judy Maltz van de Israëlische krant Ha'aretz. "Netanyahu vreest dat politieke tegenstanders aan de rechterkant hem zullen fileren als hij nog maar een beetje buigt."

Dat Israël zondag nog bewakingscamera's heeft geïnstalleerd aan de Tempelberg, terwijl ook de Palestijnen geen duimbreed zullen toegeven, betekent dat het allemaal "eerst zal verergeren, voor het verbetert", schrijft ze.

4 Hoe denken de VS en de VN dit op te lossen?

De VN-veiligheidsraad is gisteren bijeengekomen om de kwestie te bespreken, maar internationaal gaat de aandacht ook naar hoe de Amerikaanse president Donald Trump de situatie wil aanpakken. Trump heeft Jason Greenblatt, zijn speciale gezant voor het Midden-Oosten, alsook schoonzoon Jared Kushner, naar Israël gestuurd om te bemiddelen.

Wat opvalt aan Trump is dat hij, ten eerste, zelf heel erg stil blijft over de situatie en ten tweede dat hij niet zijn minister van Buitenlandse Zaken Rex Tillerson uitzendt. Mogelijk bewijst dat de geruchten dat Trump behoorlijk overhoop ligt, met zijn Secretary of State, die volgens het blad Newsweekdenkt aan opstappen.

De Amerikaanse president heeft ook al een stevig pro-Israëlisch parcours gereden. Zo heeft hij tijdens zijn campagne en daarna beloofd om de Amerikaanse ambassade van Tel-Aviv naar Jeruzalem te verplaatsen - waarmee hij Jeruzalem en ook Oost-Jeruzalem als de legitieme hoofdstad van Israël zou erkennen. Als er iets bewijst hoe gevoelig dat ligt, is het wel dit conflict om de Tempelberg.

"Trump moet nu eerst en vooral zorgen voor een de-escalatie", zegt Herremans. "Aan de ene kant wil hij vermijden dat Israël in het stof bijt; aan de andere kant mogen andere landen als Turkije en Saudi-Arabië, die zich tegen de Israëlische veiligheidsmaatregelen uitgesproken hebben, er niet voor zorgen dat het conflict escaleert. De regio heeft niet nog een crisis nodig."