Wordt Poetin toch bang voor sancties?
Op het oog is de Russische president altijd zeker van zijn zaak. Maar hij twijfelt nu de machtige oligarchen zich zorgen maken over het effect van sancties. Kan hij nog terug na al zijn retoriek over Russische trots?
Wanneer heeft Poetin voor het laatst midden in de nacht een televisierede gehouden?, vroegen enkele Russische commentatoren zich eerder deze week af nadat de Russische president het volk om half twee 's nachts had toegesproken over de ramp met het Maleisische toestel. Ze konden zich geen enkel voorbeeld herinneren. Is Poetin bang geworden?
Moment van zwakte
Kennelijk voelt Poetin zich volgens hen in het nauw gebracht en richtte hij zich niet tot de Russen, maar - op prime time -- tot de Amerikanen met de boodschap dat Moskou niets te verwijten valt. Het was een zeldzaam moment van zwakte van een man die gewend is de wereld zijn gespierde torso te laten zien.
Sinds het neerschieten van het passagierstoestel dreigt Poetin een paria te worden op het wereldtoneel. Voor de doorsnee westerling is Poetin, zo merkt de dissidente Russische journalist Oleg Kasjin op, in dezelfde liga terecht gekomen als Saddam Hussein en Moammar Kadhafi. De Verenigde Staten en de Europese Unie bezinnen zich op verdere sancties als Rusland geen einde maakt aan zijn steun voor de pro-Russische opstand in het oosten van Oekraïne.
Voor het eerst klinkt ook in kringen van het bewind kritiek.
In een opvallend interview met het Russische persbureau Itar-Tass sprak de voormalige minister van Financiën Aleksej Koedrin, nog steeds een van Poetins adviseurs, zijn zorgen uit over het effect van de westerse sancties. Ook onder de Russische oligarchen, die een groot deel van de Russische economie in handen hebben, is onrust ontstaan. Tegenover het persbureau Bloomberg klaagde een anonieme Russische miljardair dat de Amerikaanse sancties harder aankomen voor het Russische bedrijfsleven dan de financiële crises van 1998 en 2009.
Flinke verliezen
Volgens het persbureau hebben 14 van de 20 Russische oligarchen op de miljardairslijst van Bloomberg dit jaar flinke verliezen geleden, terwijl hun Aziatische, Indiase en Amerikaanse collega's juist rijker zijn geworden. Nu er nieuwe sancties dreigen, loopt Rusland het risico dat het een outcast wordt op de wereldmarkten, vrezen de oligarchen. Nu al beginnen Russische bedrijven moeite te krijgen om buitenlands kapitaal aan te trekken.
Het lijdt geen twijfel dat ook Poetin zich zorgen maakt over het effect dat de westerse sancties op de Russische economie zullen hebben. Maar zal hij zich veel van de klachten van de oligarchen aantrekken?
Dat iemand die in de top 20 van Russische miljardairs staat, slechts anoniem zijn zorgen durft uit te spreken, tekent het probleem. Sinds de val van de Russische olietycoon Chodorkovski, die in het strafkamp terechtkwam nadat hij het gewaagd had zich op te werpen als politieke rivaal van Poetin, zijn de oligarchen kopschuw geworden. Zij weten dat Poetin op ieder moment met hen kan afrekenen en dat hij daarvoor veel steun zal krijgen onder de gewone Russen. Zij zouden geen enkel bezwaar hebben tegen een nieuwe ronde van de klassenstrijd.
De broek aan
Onder president Jeltsin konden de oligarchen nog deels het beleid dicteren, maar onder Poetin hebben de siloviki, de sterke mannen uit het leger en de veiligheidsdiensten, de broek aan in het Kremlin. De afgelopen jaren is dat alleen maar toegenomen, omdat Poetin voor een nationalistische koers heeft gekozen als surrogaat voor zijn economische beleid waarover de ontevredenheid groeit.
Nieuwe sancties zullen de Russische economie, die grotendeels drijft op de export van olie, gas, wapens en grondstoffen, nog verder verzwakken. Maar dat is voor Poetin vooral een probleem op de lange termijn. Een veel dringender probleem is de politieke druk van zijn achterban. Met zijn nationalistische retoriek heeft Poetin zich gijzelaar gemaakt van de ultranationalisten, die ervan dromen alle Russen te herenigen in een nieuwe versie van het Russische tsarenrijk.
Maandenlang zijn de Russische media, met de zegen van het Kremlin, al bezig met een campagne om de nieuwe Oekraïense autoriteiten af te schilderen als fascisten die erop uit zijn de etnische Russen uit te roeien of in ieder geval uit hun land te jagen. Daarvan is in Kiev, waar Russen en Oekraïners zonder probleem naast elkaar wonen, niets te merken, maar in Rusland zijn veel mensen in de anti-Oekraïense propaganda gaan geloven.
Volkskhelden
Igor Strelkov, Aleksandr Borodaj en de andere leiders van de pro-Russische rebellen in oost-Oekraïne hebben in de Russische media de status gekregen van volkshelden. 'Novorossija' of 'Nieuw-Rusland', zoals de patriotten het rebellengebied noemen, is in hun ogen de laatste verdedigingslinie tegen de oprukkende invloed van de VS en de NAVO. 'Het belangrijkste doel van de inname van steden van Novorossija is een Maidan te creëren in Rusland', waarschuwt een ultraconservatieve blogster.
Dat is een vrees die ook bij Poetin leeft. De 'Roze Revolutie' van 2003 in Georgië en de 'Oranje Revolutie' van 2004 in Oekraïne waren voor hem een motief om de opkomende protestbeweging tegen zijn bewind in 2011 snel de kop in te drukken. Na de opstand tegen de pro-Russische president Janoekovitsj besloot Poetin het Oekraïense virus te isoleren door Oekraïne te ontwrichten.
Patriottisme
Met de inname van de Krim en het aanwakkeren van de opstand in Oost-Oekraïne sloeg hij twee vliegen in één klap: hij bracht het buurland uit evenwicht en hij entte Rusland met een flinke dosis patriottisme in tegen zijn binnenlandse oppositie.
Na maanden oorlogspropaganda is het moeilijk voor Poetin om de rebellen in Oost-Oekraïne te laten vallen in de hoop verdere sancties te ontlopen. In ieder geval zal die keuze niet door de oligarchen worden bepaald. Zij kunnen alleen maar afwachten of Poetin kiest voor hun verlies of dat van de rebellen.
