Ajax stoft het aloude totaalvoetbal af: iedereen valt aan, iedereen verdedigt

In moeilijke tijden voor het Nederlandse voetbal, waarin congressen zijn volgepraat over andere speelwijzen en mentale herbewapening, geeft Ajax een simpel antwoord: een demonstratie van voetbal vol flair dat voor Nederlandse stijl doorgaat, al zijn veel acteurs opgeleid in andere landen. De Deen Dolberg met zijn pure klasse, de Colombiaan Sanchez met zijn fysieke kracht, de Kameroener Onana met zijn stijl, de Burkinees Traoré met zijn frivoliteit, de Deen Schöne met zijn inzicht, de Duitser Younes met zijn snelheid, de Nederlandse Marokkaan Ziyech met zijn creativiteit en gogme.

Ajax is in de finale van de Europa League, ten opzichte van opponent Manchester United, 'goedkoop', jong en spectaculair ogend. Trainer Peter Bosz, de aanvallende denker, ontmoet José Mourinho, de wat cynische intrigant die muren optrekt. Mourinho ademt resultaat, terwijl Bosz ook denkt aan amusement. 'We zijn in de finale gekomen met een bepaalde manier van voetballen. Die hopen we nu ook te laten zien.'

Bosz was vroeger een schaver op het middenveld. Als trainer laat hij zich inspireren door de mooiste voetballer van allemaal, Johan Cruijff. Als jonge speler reed hij op vrije zondagen al naar de Meer, om Cruijff na zijn rentree bij Ajax te aanschouwen, begin jaren tachtig. Als trainer lijken ze op elkaar, Cruijff en Bosz, al is Bosz meer georganiseerd, terwijl bij Cruijff de indruk bestond dat voetbal een aaneenschakeling was van spontane invallen.

Hoe het kan, dat Ajax zichzelf na 21 jaar weer in een Europese finale terugvindt?

1 Arbeid

Allereerst door de Europa League serieus te nemen. De Europa League is de schaduwcompetitie van de Champions League. Het toernooi kent doorgaans een sterk deelnemersveld, zonder de absolute top. Het past perfect bij het Nederlandse voetbal van tegenwoordig. Toch acteerden met name PSV en FC Twente met reserve in recente tijden. De nationale competitie, met de deelname aan de Champions League als potentiële beloning, was belangrijker.

AZ gaf, met twee recente kwartfinales, het juiste voorbeeld. En als AZ de laatste acht kan bereiken, moet Ajax de finale kunnen halen. Ajax startte na de uitschakeling in de voorronde van de Champions League tegen Rostov aan een indrukwekkende reeks, met zeges na de winterstop tegen Warschau, Kopenhagen, Schalke en Lyon. Een mooi lijstje, geen tegenstanders om wakker van te liggen.

2 Cruijff

Peter Bosz is vorige week uitgeroepen tot trainer van het jaar. Op die beslissing van zijn collega's valt iets af te dingen. Giovanni van Bronckhorst won de eerste titel met Feyenoord in 18 jaar, met op papier mindere voetballers dan Bosz. Het 'excuus' was dat Bosz de opvolger was van Frank de Boer en zijn nieuwe strategie moest uitrollen in Amsterdam, met andere voetballers.

'Ik wist hoe te spelen, maar niet met welke spelers. Nu weten ze wat ik bedoel.' Hij dankt de prijs ook aan het aanvallende, soms oogstrelende spel in Europa. Zijn denkwijze is een voortdurend eerbetoon aan Cruijff. Bekend is inmiddels het filmpje van op de bal jagende spelers tijdens het WK van 1974, dat Bosz toonde aan zijn selectie. Als voorbeeld.

Jordi Cruijff ziet dat de romantiek terug is bij Ajax

Vanavond, exact veertien maanden na het overlijden van Johan Cruijff, speelt Ajax weer een Europese finale. Zoon Jordi ziet overeenkomsten tussen de opvattingen van zijn vader en trainer Peter Bosz. 'Gedurfd, aanvallend, met spelers uit de eigen jeugd.' Lees hier het interview.

3 Leiding

Ook in de leiding van Ajax is de invloed van Cruijff terug te zien. Edwin van der Sar en Marc Overmars waren nooit benoemd in de directie als Cruijff in 2010 geen revolutie had ontketend. De directie wil opleiden en durft ook geld uit te geven. Frank de Boer vroeg nooit om grote investeringen. Bosz kocht spelmaker Ziyech voor elf miljoen, een bedrag dat Ajax zelden uitgeeft, en al helemaal niet voor een speler uit de eredivisie.

4 Speelwijze

Ajax stoft het aloude totaalvoetbal af. Simpel gesteld: iedereen valt aan, iedereen verdedigt. Met variaties op vroeger, dat wel. De linksbuiten (Younes) is rechtsbenig, de rechtsbuiten (Traoré) linksbenig. Dat is modern. Ze trekken naar binnen, de vleugelverdedigers komen buitenom. De spits (Dolberg) is meer spits dan Cruijff vroeger, die zich liet zakken om ruimte te scheppen voor zichzelf en anderen.

De Boer liet zijn voornemen om de tegenstander meteen op zijn eigen helft te ontregelen versloffen. Bosz houdt strak vast aan de zogenoemde vijfsecondenregel, de tijdspanne waarin hij de bal terugwil. Die speelwijze vereist fitheid, opofferingsgezindheid en eenheid. De tactiek is risicovol, omdat Ajax veel ruimte laat achter de verdediging. Snelle tegenstanders kunnen daarvan profiteren.

5 Opleiding

Het is moeilijk te meten hoe groot de invloed van Cruijff op de opleiding van Ajax is. Daarom was het eigenlijk te doen, toen Cruijff zich meldde: een ander type voetballer opleiden. Oorspronkelijk, creatief, technisch perfect. Ruben Jongkind, wetenschapper en destijds schrijver van het plan Cruijff, stelt dat zestig procent van kwaliteit genetisch is bepaald en veertig procent afhankelijk is van opleiding. 'Als dan resultaten komen, is het evident dat die te maken hebben met de manier van opleiden.'

Hij somt Cruijffiaanse principes op. Een greepje: meer voetbaluren draaien, individuele plannen voor iedere speler, opleiding belangrijker dan teamresultaat, oud-topsporters betrekken bij opleiding, mentoren aanstellen, leren voetballen in kleinere ruimtes.

Frappant is alleen dat een aantal spelers uit de opleiding is vertrokken gedurende dit seizoen: El Ghazi en Bazoer. Riedewald en Tete zitten meestal op de bank. Van het elftal van woensdag zijn alleen Veltman, De Ligt, Klaassen en Riedewald langdurig opgeleid door Ajax. Wat het meest aan Cruijff doet denken, is de speelwijze. Het avontuur.