Congo, land in extreme tijdsnood
Veertig onthoofde politiemannen, twee vermoorde VN-onderzoekers en honderden afgemaakte burgers: Congo komt opnieuw terecht in een geweldspiraal en dat heeft vooral te maken met een totale politieke impasse in Kinshasa. Europa en landen als België zijn voorlopig veroordeeld tot de rol van geschokte ooggetuigen.
De zuidelijke Kasaï-provincies waren jarenlang een regio van relatieve rust. Zelfs tijdens de Grote Congolese oorlog van de jaren negentig bleef het geweld op een veilige afstand van enkele honderden kilometers.
Maar sinds een half jaar is deze regio het toneel van extreem geweld. In augustus doodden agenten de populaire lokale chef Kamwina Nsapu. Dat incident bracht een geweldspiraal op gang waarbij milities - vooral kindsoldaten - aanvallen uitvoerden op politie-eenheden. Het regeringsleger nam wraak op meerdere dorpen zonder daarbij onderscheid te maken tussen strijders en burgers.
In februari lekte een video uit waarop te zien was hoe Congolese militairen meerdere burgers, waaronder vrouwen en kinderen, vermoordden. Regeringswoordvoerder Lambert Mende had het eerst over fake news maar omwille van de nationale en internationale verontwaardiging kon president Kabila niet anders dan een onderzoekcommissie naar de plek van het drama sturen.
De geweldsgolf bleef maar doorgaan. Op 24 maart onthoofden de Kamwina Nsapu-milities veertig agenten en deze week werden de lijken ontdekt van twee VN-experts die onderzoek deden naar de massaslachtingen. De Amerikaan Michael Sharp, de Zweedse Zaida Catalan en hun vier Congolese begeleiders waren sinds 12 maart vermist.
Volksfrustratie neemt toe
Congo-expert Kris Berwouts heeft het over een "zelden geziene geweldspiraal" en legt een verband tussen de Kasaï-crisis en de politieke impasse in Kinshasa. Op nieuwjaarsnacht sloten de Congolese regering en de oppositie een akkoord dat voorziet in een overgangsregering en verkiezingen tegen eind 2017. "Maar de uitvoering van dit akkoord zit in het slop", zegt Berwouts. "De volksfrustratie over de impasse neemt zienderogen toe. Dit zorgt ervoor dat het Kabila-regime momenteel gefixeerd is op de veiligheidssituatie in Kinshasa en ook steeds meer troepen en militair materieel naar de hoofdstad verplaatst. Daardoor is er minder aandacht voor de situatie in de rest van het land en dat verklaart dan weer waarom er in regio's als de Kasaï zwaar geweld uitbreekt. Op meerdere plaatsen zorgen machtsvacuüms ervoor dat allerlei lokale krachten en machtstegenstellingen beginnen te spelen."
'Op meerdere plaatsen zorgen machtsvacuüms ervoor dat allerlei lokale krachten en machtstegenstellingen beginnen te spelen'
Ook een hooggeplaatste EU-onderhandelaar ziet een verband tussen de politieke instabiliteit in Kinshasa en het geweld elders in het land. "Het conflict in de Kasaï is bijzonder slecht gemanaged. Omdat de politieke beslissingen in Kinshasa niet goed zijn en slecht opgevolgd worden, riskeer je veel meer van die brandhaarden."
Het enige wat de EU en landen als België kunnen doen, is druk blijven uitoefenen op de nalaving van het zogenaamde Sylvester-akkoord, zegt de EU-woordvoerder. "Er is geen andere mogelijkheid. Het enige wat wij kunnen doen, is dreigen met extra sancties en beloven dat we met geld over de brug komen voor de verkiezingen eens het akkoord is geïmplementeerd."
Tegelijk is het voor alle waarnemers duidelijk dat Kabila noch oppositie gehaast zijn om dat akkoord snel uit te voeren. Kabila wil zo lang mogelijk president blijven, de oppositie is sinds de dood van z'n belangrijkste leider Etienne Tshisekedi op 1 februari behoorlijk verzwakt.
De klokt tikt
Als de politici op deze manier blijven aanmodderen, wordt de kans op een volksopstand in Kinshasa en nog meer gewelduitbarstingen in de rest van het land groot, zegt ook Kris Berwouts. "Je voelt de druk stijgen. De bevolking heeft geen enkel vertrouwen meer in de politiek en veel Congolezen maken ook duidelijk dat ze niets meer te verliezen hebben. De Congolese bisschoppen die bij de onderhandelingen optreden als bemiddelaar gaven er deze week de brui aan en verklaarden dat 'ze zich terugtrekken in hun parochies'. Vrij vertaald: ze dreigen ermee om de bevolking op te roepen tot straatprotesten."
'Nog meer geweld is zeker niet uit te sluiten'
"De klokt tikt", zegt de EU-bron. "Nog meer geweld is zeker niet uit te sluiten, temeer omdat de budgettaire situatie van Congo zeer slecht is. Er kan een moment komen dat de overheid de salarissen niet meer kan betalen en dan belanden we echt in een bijzonder explosieve situatie. Congo zit in extreme tijdsnood."