Een minderheidskabinet? Graag!

Bij het vormen van een kabinet spelen doorgaans – behalve dat men er inhoudelijk uit moet komen – zes pilaren, die relevant zijn in het tactisch spel. De partijen die een kabinet willen vormen streven naar (1) een meerderheid in de Tweede Kamer en (2) in de Eerste Kamer. Verder wil men (3) gedoogconstructies vermijden en (4) zo min mogelijk partijen aan boord hebben. Tot slot moet het gaan om (5) partijen die in het politieke spectrum op elkaar aansluiten en (6) geen one-issue-partijen.

Het is onmogelijk aan alles tegemoet te komen. Hoe gaat, volgens deze theorie, de kabinetsformatie verlopen?

De basis voor het kabinet zal worden gevormd door het welbekende ‘motorblok’: VVD, CDA en D66. Om aan meerderheden in Tweede en Eerste Kamer te komen, is een vierde partij nodig. GroenLinks was en de ChristenUnie (CU) is daarvoor nadrukkelijk in beeld.

struikelblokken

Het was logisch dat het ‘motorblok’ eerst onderhandelde met GroenLinks, vanwege de forse overwinning van die partij. Uiteindelijk waren er, logisch, veel hobbels.

GroenLinks kijkt anders aan tegen de overheidsfinanciën en migratie dan VVD-CDA-D66. Het eerste is met geld te plooien, maar het tweede niet. Verder lagen er nog struikelblokken op gebieden als klimaat/ energie en fiscaliteit. Dit alles ging met name CDA en VVD te ver. Programmatisch kwam men er niet uit.

Er volgde een Kamerdebat en daarna ging het door naar de volgende ronde. Nu komt de CU in beeld. Die is bereid mee te doen, mits …

Op financieel-economisch beleid moet de CU eruit kunnen komen met de andere drie partijen. D66 zal het groene beleid van de CU omarmen en het CDA zal de christelijke broeders er graag bij hebben.

Het heikele punt worden de medisch-ethische zaken waar D66 mee schermt: voltooid leven, euthanasie, abortus. Deze kwesties vormen de bestaansreden van de CU en waren belangrijk campagnemateriaal voor D66.

76 zetels

Hoe rekbaar is de gretigheid om te regeren van D66? De CU kan en mag deze onderwerpen niet laten landen in een compromis. Kunnen D66 en CU elkaar vinden? Wellicht uiteindelijk niet.

Verder speelt mee dat het om tactische redenen niet wenselijk is een meerderheidskabinet (met de CU) van 76 zetels te vormen. Het geeft ieder Kamerlid van de coalitie onevenredige macht.

Andere partijen zullen niet in beeld zijn om de coalitie aan een meerderheid te helpen, omdat ze uitgesloten zijn (PVV), hun wonden likken (PvdA) of one-issuepartijen zijn, die niet het bredere belang laten prevaleren, maar hun eigen agenda: pensioenleeftijd (50Plus), dierenwelzijn (PvdD), uit de EU/de euro stappen (Forum voor Democratie), Erdogan (Denk). De SP heeft zichzelf buitenspel gezet. Daarom is de kans groot dat er een minderheidskabinet VVD-CDA-D66 komt.

Nederland spiegelt zich graag aan de Scandinavische landen. Daar rusten drie op de vier kabinetten op een minderheid in het parlement en dat blijkt werkbaar.

Het is ook in Nederland een logische optie, omdat het managen van een vierde partij, die weet dat ze nodig is, meer inspanning en gedoe betekent dan wisselend meerderheden zoeken in het parlement. In een driepartijenkabinet hoef je maar drie relaties te onderhouden, in een kabinet met vier partijen zes.

aan bod komen

En op ieder deelterrein is in het parlement een meerderheid te vinden. Minderheidskabinetten werken goed, omdat alle partijen zich realiseren dat regeren nodig is, en omdat via wisselende meerderheden in het parlement veel partijen inhoudelijk aan bod komen. Dat hadden ze op eigen kracht nooit kunnen realiseren. Ook de kiezers waarderen het dat ze gehoord worden. In Nederland dreigen SP en PVV nu jarenlang buitenspel te blijven staan.

Verder geeft een minderheidskabinet profiel aan alle partijen die op wisselende momenten een rol spelen – niet alleen aan de partij die de premier levert.

meer speelruimte

Het is niet ondenkbaar dat partijen als GroenLinks, SP en PVV door aan te haken bij een minderheidskabinet, uiteindelijk meer bereiken dan als bijwagentje van een coalitie.

Ook de regeringspartijen hebben, wanneer er geen tot op de millimeter dichtgetimmerd regeerakkoord is, meer speelruimte.

Een goed opererend minderheidskabinet is uiteindelijk van meer partijen en van meer mensen. Het moet beter letten op wat er in de samenleving speelt. En voor het verhaal van de samenleving is dan altijd een meerderheid te vinden. <