Hoe Trumps Amerika steeds verder polariseert - en steeds gewelddadiger wordt

Wat dinsdag bedoeld was als een presidentiële persconferentie over infrastructuur in de Trump Tower in New York liep binnen de kortste keren uit op een wilde woordenwisseling over het geweld van afgelopen weekend in Charlottesville. Opnieuw zei Trump dat zowel extreemrechts als extreemlinks schuld had aan de gewelddadigheden. Hij keerde daarmee terug naar omstreden standpunt dat hij afgelopen weekend meteen na de ongeregeldheden had ingenomen. Hij weigerde toen de neo-nazi's, Ku Klux Klan en de zogeheten 'alt-right'-beweging bij naam te noemen als grootste aanstichters van het geweld in Virginia en zei dat de schuld bij 'veel partijen' lag.

Op de persconferentie in de lobby van Trump Tower zat de president tot ieders verrassing weer op die lijn. 'Beide partijen dragen schuld.' Hij laakte wat hij noemde de 'alt-left'-groepen die zich volgens hem 'zeer, zeer gewelddadig' hadden gedragen. 'Zwaaiend met knuppels' vielen zij alt-right-demonstranten aan, aldus de president. Kennelijk had hij spijt van de expliciete veroordeling die hij maandag onder zware druk alsnog over de blanke racisten had uitgesproken. Hij wilde per se iets rechtzetten en negeerde zijn adviseurs die hem op het hart hadden gebonden geen vragen over het onderwerp toe te laten.

Het was Trump ten voeten uit. Het land heeft behoefte aan een president die olie op de golven gooit, maar conform zijn temperament gooide Trump de olie op het vuur. Met wederom, net als zondag, een golf van kritiek tot gevolg, eveneens weer vanuit zijn eigen Republikeinse partij. Partijgenoot Paul Ryan, de voorzitter van het Huis van Afgevaardigden, noemde blank racisme 'walgelijk'. Daarover is volgens hem geen 'morele twijfel' mogelijk. Ook was er weer de Republikeinse senator Marco Rubio. Hij zei dat de blanke nationalisten voor de 'volle 100 procent' schuld hadden aan de gebeurtenissen in Charlottesville.

Wat niet hielp voor Trump was dat hij meteen werd bijgevallen door David Duke, een oud-leider van de Ku Klux Klan. 'Dank u, president Trump voor uw eerlijkheid en moed', twitterde hij. Zulke reacties uit extreme hoek voeden de verdenking tegen Trump dat hij te dicht aanschurkt tegen racistische en antisemitische randgroeperingen die voorgaande Republikeinse presidenten juist altijd uit de weg gingen.

Identiteit

Het draagt allemaal bij aan de tweespalt in het land. The New York Times onderzocht of Trump een punt heeft met de 'morele gelijkstelling' (moral equivalence) van de alt-right en de alt-left. Het komt met behulp van experts en statistieken tot de conclusie dat extreemrechts de afgelopen 25 jaar gewelddadiger was dan de antifa's, antifascistische activisten. Dat gold ook voor de rellen in Charlottesville waar een rechts extremist een vrouw doodreed met zijn auto. Wel gebruikten linkse tegendemonstranten inderdaad knuppels in hun botsing met blanke nationalisten.

Het politieke geweld lijkt dus toe te nemen in het Trump-tijdperk. Al tijdens de verkiezingscampagne van vorig jaar waren er incidenten rond Trump en zijn aanhangers, zoals vechtpartijen met demonstranten. Er was een aanslag met een brandbom op een Republikeins hoofdkwartier in de staat North-Carolina. En afgelopen juni schoot een aanhanger van de linkse presidentskandidaat Bernie Sanders tijdens een honkbalwedstrijd in een voorstad van Washington op een Republikeinse politicus. De schutter zou dit hebben gedaan uit onvrede over Trumps verkiezing.

Dat de polarisatie zich niet alleen meer beperkt tot woorden maar soms ook overgaat in geweld, kan te maken hebben met het feit dat de strijd wordt gevoerd met de energie van vroegere godsdienstoorlogen. Het politieke debat gaat in deze tijd vaak over het wezenlijkste wat mensen hebben: hun identiteit. En dat is niet zonder gevaren. Menigeen voelt zich bedreigd in zijn diepste zekerheden en dan ligt radicalisering al snel op de loper.

Zwarten vinden dat ze meer dan 150 jaar na de afschaffing van de slavernij nog steeds niet serieus worden genomen. Ze eisen de verwijdering van standbeelden en andere symbolen die herinneren aan de vernederingen waaraan hun voorvaderen in de slaventijd onderworpen waren. Blanken in het zuiden van Amerika hechten juist aan die symbolen, omdat zij verbonden zijn met de gedeelde pijn van een verloren (burger-)oorlog en daaropvolgende bezetting.

Trump fungeerde dinsdag als spreekbuis van deze angst toen hij zich hardop afvroeg of straks ook de beelden van de oud-presidenten George Washington en Thomas Jefferson eraan moeten geloven omdat zij ooit slaven bezaten. 'Jullie veranderen de geschiedenis, jullie veranderen de cultuur', zei hij.

Het zijn allemaal emoties die vragen om koele hoofden en verstandige stuurmanskunst. Eigenschappen waarvan Trump als president van de natie nog weinig blijk heeft gegeven.

De persconferentie van Trump over Charlottesville.