Poetin heeft zichzelf in de hoek gedreven

De Russische steun voor de verkiezingen die de separatisten in Donetsk en Loehansk (cruciale steden in de Donbas-regio van Oekraïne) georganiseerd hebben toont aan dat het Kremlin heeft besloten om nog een semipermanente 'mini-Koude Oorlog' te creëren, ditmaal in de door rebellen gecontroleerde gebieden van Ruslands belangrijkste buurland. Maar het wettelijke gezag van Oekraïne de regio uitdrijven is in potentie veel destabiliserender dan de steun van het Kremlin aan de andere voormalige Sovjet-afscheidingsgebieden: het Moldavische Transdnjestrië en de Georgische regio's Abchazië en Zuid-Ossetië.

Door het vervagen van zijn grens met Oekraïne schept Rusland een nieuwe relatie met een abnormale, internationaal niet te erkennen entiteit die qua cultuur en historie niet tot het imaginaire 'Novorossiya' (Nieuw-Rusland) behoort dat door de separatisten is uitgeroepen, maar tot de 'ondode' Sovjet-Unie. De vraag is waarom de Russische president Poetin en zijn entourage een bevroren conflict in de Donbas, geschapen om een politieke overeenkomst of een blijvende vrede te beletten, als een positieve uitkomst voor hun land zien.

Binnen hun huidige grenzen zijn Donetsk en Loehansk van een verwaarloosbaar strategisch belang voor Rusland. Bovendien zou een onafhankelijke Donbas substantiële kosten voor Rusland met zich meebrengen, dat waarschijnlijk gedwongen zou worden een economie in stand te houden die geen andere buitenlandse investeringen meer heeft.

Het Donetsbekken is, anders dan Transdnjestrië of Abchazië, zwaar geïndustrialiseerd en afhankelijk van subsidies. De infrastructuur is er vernietigd en de bedrijven zijn grotendeels eigendom van oligarchen die niet naar Moskou maar naar Kiev, Londen of Parijs zijn gevlucht om aan het conflict te ontsnappen. Daarbij komt dat de ongebruikelijke wettelijke status van deze zelfuitgeroepen 'volksrepubliek' het voor de industriële producenten uit de Donbas onmogelijk maakt handel te drijven met de wereld. De economische vooruitzichten van de regio zijn dan ook troosteloos.

Burgers van de andere door Rusland gesteunde afvallige regio's zijn al lange tijd onderworpen aan smerige 'feodale democratische' systemen, waarin lokale leiders routinematig schijnverkiezingen houden en hun macht baseren op maffiose corruptie en cliëntelisme. Na maanden van loze beloften door seperatistenleiders zullen de bewoners van Donetsk en Loehansk waarschijnlijk niet zwijgend berusten in de transformatie van de Donbas in nog een internationaal geïsoleerde paria-entiteit waar Russische criminele netwerken van zullen profiteren.

Met het opzetten van een bevroren conflict in de Donbas heeft Rusland Oekraïne een doorn in het oog gestoken en, op korte termijn, de relatie tussen de Oekraïense president Porosjenko en de premier van het land Jatsenjoek bemoeilijkt. Maar het heeft ook gegarandeerd dat de staat Oekraïne op langere termijn geherconsolideerd zal worden rond anti-Russische sentimenten - wat betekent dat Rusland tientallen jaren niet in staat zal zijn zijn relatie met Oekraïne te normaliseren.

Verder is de steun van Poetin voor de separatisten in het Donetsbekken de laatste nagel aan de doodkist van zijn regionale integratieproject, een door Rusland geleide Euraziatische Economische Unie (EAU). Ironisch genoeg was het nu juist de Russische ambitie met de EAU die zijn krachtige reactie op het afdrijven van Oekraïne naar het Westen instigeerde. Poetin besefte dat dit blok zonder Oekraïne geen geloofwaardige rivaal van de Europese Unie zou kunnen zijn. Toch heeft de flagrante Russische schending van de territoriale integriteit van Oekraïne niet alleen de relatie met Kiev vergiftigd; ze bedreigt ook impliciet de voorziene leden van de EAU, en vooral Kazachstan, waarvan Poetin openlijk de onafhankelijke status in twijfel heeft getrokken.

Wat krijgt Rusland er geopolitiek voor terug als het een onstabiele Donbas tot een vaste waarde in zijn zuidwestelijke achterland maakt? Waar-om zou het Kremlin respect tonen voor verkiezingen die vrijwel geen enkel ander land zullen erkennen? Het antwoord zou eenvoudigweg kunnen zijn dat het Kremlin zichzelf in de hoek heeft gedreven. De Russische staatsmedia hebben samen met binnenlandse nationalisten een opgefokt publiek sentiment geschapen dat het Russische beleid inzake Oekraïne berooft van tactische flexibiliteit. Bij gebrek aan een algemene strategie vertrouwt het Kremlin op adhocgebaren om zich ervan te verzekeren dat het door het Russische publiek, van wiens steun het afhankelijk is, niet wordt gezien als verrader van de rebellen in Oekraïne.

Op hun beurt lobbyen de Oekraiense rebellenleiders, die hun pas verworven koninkrijkjes niet kwijt willen, tegen elke toenadering tussen de Russische en de Oekraïense regering.

Tegelijkertijd wil Poetin het Westen laten zien dat het beleid tegen Rusland, inclusief zware economische sancties, niet zal werken. Het creëren van meer bevroren conflicten, wat het Westen verafschuwt maar niet kan tegengaan, is misschien een bruikbare manier om dit te bereiken.

Kort samengevat zijn de Russische acties in de Donbas misschien meer symbolisch en opportunistisch dan strategisch. Maar dat maakt ze niet minder gevaarlijk. Poetin heeft nu het initiatief verloren dat hij in de Krim nam door de bloedige strijd om het Donetsbekken in een onoplosbare patstelling om te zetten. Nu de olieprijzen dalen zal hij zich wellicht gedwongen voelen nog een wanhopige en destructieve zet te doen, in de hoop de wereld ervan te overtuigen dat hij de situatie nog steeds onder controle heeft. Pogingen om een grote strategische visie achter zulke escalerende tactieken te ontwaren zullen echter futiel blijken.

Onder druk van alle partijen is Poetin zijn geostrategische fundament aan het verliezen. Zijn prestaties op het gebied van buitenlands beleid moeten niet worden overschat. Door de annexatie van de Krim heeft hij Oekraïne verloren, en door de Donbas te bevriezen heeft hij zijn quasi-imperiale EAU-droom voorgoed begraven.

_{Stephen Holmes, hoogleraar aan de New York University of Law
Ivan Krastev, voorzitter van het Centre for Liberal Strategies in Sofia}