'Het gebied tussen een etnisch en risicoprofiel blijft grijs'

'De scheidslijn tussen een etnisch en risicoprofiel is dun. Vaker is het gewoon een grijs gebied', zegt Pieter Beljon, woordvoerder van de Politieacademie. 'Neem het voorbeeld van de 'Audi-bende'. Onlangs werd bekend dat een reeks plofkraken is uitgevoerd door een groep Marokkaanse jongens in snelle Audi's. Stel, je ziet als surveillerende agent twee Audi's rijden: een met een Marokkaanse jongen erin en een met daarin een man van middelbare leeftijd in pak. Wie houd je aan? Dat lijkt me duidelijk. Dit is dan zowel een etnisch als een risicoprofiel.'

Typhoon werd volgens de Zwolse politie aan de kant gezet op basis van 'opmerkelijk bezit'. Dat kan bijvoorbeeld gaan om een dure auto in combinatie met een lage leeftijd. Huidskleur mag daarbij geen rol spelen, aldus de politie. En juist dat gebeurde bij Typhoon wel, gaven de agenten in kwestie toe. 'Dit is helaas de zoveelste keer dat dit mij overkomt en dan ben ik nog 'bekend' en is de sfeer na herkenning minder gespannen. Velen hebben dat voorrecht niet', schreef Typhoon op Instagram.

Dat mensen vaker op basis van bijvoorbeeld dure auto's mensen worden aangehouden is geen geheim. Sterker nog: het is een gangbare opsporingsmethode van de politie. Bij de Rotterdamse politie werd het bekend onder de naam 'patsersmethode', in Amsterdam sprak men van de 'cabrio-aanpak'.

De methode is vrij simpel: kijk bij locaties waar zich vaak criminele activiteiten afspelen, zoals coffeeshops en seksclubs, en bekijk waar de profielen niet kloppen. Jongeren van niet-westerse afkomst die in auto's rijden van een halve ton of meer? Verdacht. Deze jongens zijn oververtegenwoordigd in de criminaliteitscijfers. Op basis van hun profiel kunnen ze worden aangehouden.

Etnische profilering

Problemen met etnische profilering zijn evenmin nieuw. De Haagse politie kreeg vorig jaar veel kritiek na de gewelddadige aanhouding van de Arubaan Mitch Henriquez, die na zijn arrestatie overleed. Het leidde tot rellen in de Schilderswijk en Transvaal. Typhoon ondertekende met tientallen anderen een ingezonden brief in de Volkskrant waarin de politietop en landelijke overheid werd opgeroepen racisme en geweld bij de politie te erkennen.

Het toenmalige Actiecomité Herstel van Vertrouwen had al langer klachten dat racistisch politiegeweld 'een dagelijkse realiteit' zou zijn in Haagse achterstandswijken. Leidse criminologen vonden geen aanwijzingen voor 'etnisch profileren', maar het wantrouwen bleef groot.

De Haagse politie besloot een streefcijfer in te voeren om meer agenten van niet-westerse afkomst in dienst te krijgen. Medewerkers van migrantenafkomst moeten vaker doorstromen naar hoge functies en salarisschalen. Agenten in de Schilderswijk moeten beter uitleggen waarom ze identiteitscontroles uitvoeren. Ook aangiftes van discriminatie moeten beter worden geregistreerd, vond de Haagse burgemeester Jozias van Aartsen.

De Leidse hoogleraar criminologie Joanne van der Leun zei eerder in de Volkskrant dat de ervaringen met quota voor agenten met een niet-westerse achtergrond 'lang niet altijd gunstig' zijn. 'Je kunt ze wel binnenhalen, maar ze binnenhouden is veel lastiger. Niet-westerse agenten hebben last van druk van buitenaf en de bestaande cultuur binnen politieteams. Het goed inwerken en begeleiden is minstens zo belangrijk.'

Stopformulieren

Paul Mutsaers, die in dienst van de politieacademie onderzoek deed naar racisme en etnisch profileren bij de politie en promoveerde bij de Universiteit Tilburg, concludeerde vorig jaar nog dat discriminatie bij  de politie een groot en groeiend probleem is. Dat verdachten van migrantenafkomst zijn oververtegenwoordigd in de politiestatistieken komt doordat minderheden 'buitenproportioneel vaak gecontroleerd worden', zei Mutsaers in NRC Handelsblad.

De discriminatie is volgens Mutsaers het gevolg van 'ontbureaucratisering'. Zijn oplossing: speciale formulieren waarmee politieagenten gaan vastleggen waarom mensen worden staande gehouden en wat de nationaliteit is. Analyse van zogenoemde 'stopformulieren' zou ertoe moeten leiden dat de politie zich minder vaak schuldig maakt aan ongelijke behandeling van verdachten van niet-westerse afkomst. 

GroenLinks-Kamerlid Linda Voortman pleit in een opiniestuk ook voor de stopformulieren. 'Het gebruik van deze formulieren maakt agenten bewust van hun handelen: wie wordt gecontroleerd? Is er een duidelijke aanleiding? Zou een ander in deze context ook staande zijn gehouden? Deze methode werkt goed in het Verenigd Koninkrijk en Spanje.'

Beljon van de politieacademie ziet weinig in deze oplossing. 'Meer papierwerk is nooit de oplossing. Uiteindelijk gaat het om een zuivere afweging van de politieagent in kwestie. Daar leid je mensen voor op. Zij maken uiteindelijk de keuze.'