Deze eigentijdse Gandhi doorkruist te voet Turkije uit protest
Als een eigentijdse Gandhi trekt de Turkse oppositieleider Kemal Kiliçdaroglu te voet door zijn land. Zijn 'Mars voor Gerechtigheid' voert naar Istanbul, waar zijn partijgenoot Enis Berberoglu een lange gevangenisstraf uitzit.
Op de witte lendedoek na is de vergelijking compleet: als een eigentijdse Mahatma Gandhi trekt oppositieleider Kemal Kiliçdaroglu te voet door Turkije. Bijna de helft heeft de 68-jarige politicus nu afgelegd van een 430 kilometer lange tocht die moet eindigen bij de Maltepe-gevangenis in Istanbul, waar zijn partijgenoot Enis Berberoglu een lange gevangenisstraf uitzit.
Kiliçdaroglu krijgt onderweg vaak gezelschap van honderden medestanders. Zij lopen een eind met hem op, maar blijven op gepaste afstand. Het moet voor iedereen duidelijk zijn dat de leider van de kemalistische CHP moederziel alleen zijn 'Mars voor Gerechtigheid' aflegt.
Zijn voettocht begon op 15 juni in de hoofdstad Ankara, de dag na Berberoglu's veroordeling. De partijleider draagt, bij zomerse temperaturen van een graad of 30, een wit overhemd met opgestroopte mouwen en een zwarte pantalon. In zijn linkerhand houdt hij een bordje met de tekst 'adalet' - Turks voor gerechtigheid.
Met zijn brilletje, snor, kalende kop, tengere postuur en beminnelijke glimlach leek Kiliçdaroglu al op de legendarische voorman van de Indiase vrijheidsstrijd, maar voor zijn aanhangers is hij nu meer dan ooit 'Gandhi Kemal'.
Met zijn zoutmars in 1930 protesteerde Mahatma Gandhi tegen het zoutmonopolie van de Britse kolonisator. In 26 dagen legde hij een wandelroute van 390 kilometer af naar de kust, waar hij samen met tienduizenden volgelingen eigenhandig zout ging winnen uit de Indische Oceaan. Een daad van burgerlijke ongehoorzaamheid.
Dreigende sfeer
Voor Kiliçdaroglu is het lopen op zichzelf al een daad van burgerlijke ongehoorzaamheid. De autoritaire president Recep Tayyip Erdogan houdt niet van tegen hem gerichte demonstraties en zeker sinds het uitroepen van de noodtoestand na de mislukte staatsgreep van vorig jaar is elke vorm van protest verdacht.
Dat de politie de oppositieleider niet tegenhoudt, zei Erdogan vorige week in het parlement, moet hij beschouwen als een gunst van de regering. CHP-aanhangers die met hem meelopen vergeleek hij met de coupplegers. "Jullie moeten niet verbaasd zijn als jullie binnenkort een uitnodiging van justitie ontvangen."
Dat de politie de oppositieleider niet tegenhoudt, zei Erdogan vorige week in het parlement, moet hij beschouwen als een gunst van de regering
Het tekent de dreigende sfeer in Turkije, waar op de couppoging een niet aflatende golf van arrestaties volgde. Bijna 140 duizend ambtenaren zijn ontslagen of geschorst en 110 duizend mensen zitten gevangen, onder wie meer dan 230 journalisten.
Volksvertegenwoordigers blijven niet gespaard. In mei vorig jaar werd hun immuniteit opgeheven. De maatregel leek vooral bedoeld voor parlementariërs van de Koerdisch gezinde HDP, en inderdaad zijn twee van hen veroordeeld tot celstraffen van 4,5 en 2,5 jaar. Negen anderen zitten in voorarrest.
Maar het blijft niet bij de altijd al door repressie geplaagde Koerdische vleugel van de Turkse politiek. Enis Berberoglu is lid van de grootste oppositiepartij, de seculiere CHP. Hij is de eerste CHP'er die een gevangenisstraf heeft gekregen, en geen geringe: 25 jaar. Wegens 'goed gedrag' gaf de rechter hem geen levenslang.
De oud-journalist is veroordeeld wegens spionage. Hij zou de krant Cumhuriyet een video hebben gegeven waarop een vrachtwagen van de Turkse militaire inlichtingendienst MIT was te zien vol granaatwerpers, mortieren en munitie. Volgens de krant waren de wapens bedoeld voor Syrische jihadisten, mogelijk van Al Qaida of Islamitische Staat.
Geruchtmakend proces
De Turkse regering was ziedend over de publicatie, eind mei 2015. De wapens zouden zijn bestemd voor gematigde Turkmeense rebellen, niet voor extremisten. Het leidde tot het geruchtmakendste proces tegen journalisten in Turkije tot nu toe. Politiek redacteur Erdem Gül en hoofdredacteur Can Dündar hangt levenslange gevangenisstraf boven het hoofd wegens spionage en lidmaatschap van een terroristische organisatie. Dündar is naar Duitsland gevlucht.
Berberoglu werd naderhand verdachte in het Cumhuriyet-proces. Op grond van flinterdunne bewijsvoering, zei hij november vorig jaar in een interview met de Volkskrant. "Een telefoongesprek van 21 seconden met onbekende inhoud, dat is alles."
In het boek dat journalist Can Dündar eerder dat jaar over zijn zaak schreef, staat dat hij op 27 mei 2015 een usb-stick met de video kreeg overhandigd van een links parlementslid. Wie? Dat heeft Dündar nooit onthuld. Maar op die dag werd hij kort gebeld door Berberoglu, zo achterhaalde justitie.
"Ik was nota bene vicevoorzitter van de CHP, belast met mediazaken", zei Berberoglu, die vóór zijn overstap naar de politiek hoofdredacteur van de krant Hürriyet en presentator bij CNN Türk was. "Ik belde voortdurend met journalisten. En ik wás nog niet eens parlementslid. De verkiezingen waren pas twee weken later."
Berberoglu sprak tamelijk laconiek over zijn strafzaak. Vooralsnog dronk hij in alle vrijheid zijn koffie op een terras aan het Taksimplein in Istanbul. "Ik kan wel tien jaar krijgen", zei hij met pretogen die de hoogte van de gevreesde strafmaat leken te ontkennen.
Tien jaar cel werd 25 jaar, eerder deze maand. De CHP-fractie was 'in shock', zo luidde het in Ankara, en meteen de volgende dag trok partijleider Kiliçdaroglu zijn wandelsneakers aan voor een gerechtigheidsmars die hem tot aan de poort van de Maltepe-gevangenis zal brengen.
Ruim 25 dagen gaat hij erover doen, net als Mahatma Gandhi destijds. Per dag legt hij 18 kilometer af. Hij slaapt in een caravan en tijdens de ramadan, tot afgelopen weekend, moest hij het overdag zonder eten en drinken stellen. 's Avonds smeert hij zijn voeten in met zout om zwellingen tegen te gaan. Zo nu en dan houdt Kiliçdaroglu een toespraak tot omstanders en de wekelijkse fractievergadering van de CHP vindt onderweg plaats.
Keerpunt
Murat Yetkin, hoofdredacteur van de krant Hürriyet, schreef in zijn column dat de mars "een keerpunt kan betekenen in de politieke geschiedenis van Turkije". Gevraagd om uitleg, zegt hij dat "we nooit eerder zo'n gandhiaanse manier van actievoeren hebben gezien". "Een stille boodschap kan krachtiger zijn dan hard schreeuwen - dat leidt alleen maar tot buitensporige reacties van de machthebbers."
Vooralsnog is de voettocht onderwerp van een met de dag aanzwellende woordenstrijd. Noemt Kiliçdaroglu president Erdogan een "dictator", dan slaat premier Binali Yildirim terug door te stellen dat "terroristen en separatisten" de wandelaar toejuichen. "Hij kan de hogesnelheidstrein nemen van Ankara naar Istanbul', sneerde Yildirim. 'Waarom martelt hij zichzelf?"
Een vrachtwagen vol kunstmest kieperde woensdag zijn riekende lading op de route. Ongelukje?
Kwaadaardige geruchten dat Kiliçdaroglu af en toe stiekem een stukje de CHP-bus neemt, wees de Turkse Gandhi zondag verontwaardigd van de hand. "Ik loop elke centimeter!"