'Politici willen de Europese verkiezingen zo onbelangrijk mogelijk houden'

Wie met de trein van Madrid naar Salamanca reist en dat 30 jaar geleden ook eens gedaan heeft, verbaast zich over de vooruitgang. Hij zit in een treinstel van de beste kwaliteit, de gebouwde omgeving onderweg is smaakvol. Ook buiten het historisch centrum van Salamanca zijn de flatwoningen goed onderhouden. Het nieuwe gebouw van de rechtenfaculteit is mooi van ontwerp en prachtig ingericht. Van armoede op straat is weinig te merken. Toch moet ook in Salamanca de werkloosheid onder jongeren gigantisch zijn.

Wonderlijk hoe een land dat zo zwaar getroffen is door de economische crisis haar decorum niet verliest. Dat geldt ook voor de politiek. Nog steeds is de postfranquistische Partido Popular de grootste partij, gevolgd door de socialistische PSOE. Van een versplintering van het politieke landschap is geen sprake. Alleen ter linker zijde heeft Isquierda Unida (een combinatie van SP en GroenLinks) nu zo 14 procent van de stemmen in de meest recente peilingen. In Spanje zijn de ideologische lijnen nog ouderwets afgebakend. Er is minder vertrouwen in de politiek, maar de traditionele partijen zijn nog oppermachtig. De endemische corruptie wordt bestreden, maar krijgt daardoor ook veel aandacht. De Catalanen willen onafhankelijkheid maar vrezen uit de Europese Unie gestoten te worden als zij het Koninkrijk verlaten. Barroso heeft daarmee gedreigd en de kranten staan er vol van. Niet het Spaanse leger wordt gevreesd, maar de Europese Unie.

Geen anti-immigratie partij
Hoewel de hoeveelheid illegale immigranten groot is, bestaat er geen anti-immigratie partij, zoals in andere West-Europese landen. Er is ook geen anti-Europa partij. Nogal wiedes, zult u zeggen: ze profiteren van de EU. De trein waarmee je gereisd hebt is gefinancierd door de EU. Het historisch centrum van Salamanca is vast gerestaureerd met geld van de EU, en het zou u niet verbazen als ook het nieuwe gebouw van de Rechtenfaculteit gebouwd was met steun van de EU.

Dat mag allemaal waar zijn, maar als dat de enige reden was om voor de Europese Unie te zijn, dan zou in Nederland het pro-Europese sentiment ook groter moeten zijn. Ook Nederland heeft geweldig geprofiteerd van de EU, zij het niet in de vorm van zo omvangrijke subsidies.

Daar komt voor Spanje nog iets bij. In El Pais van afgelopen zondag werd uitvoerig bericht over de claim van Brussel, die 250 miljoen euro terugvordert van de subsidies die zij gegeven heeft voor een vergroting van de haven van Gijón, in het noorden van Spanje. Het hele project heeft meer dan 600 miljoen gekost, maar de antifraude afdeling van de Europese Commissie heeft ontdekt dat er met de prijzen van de grondstoffen gesjoemeld is. Dat onderzoek was tamelijk grondig. Men heeft zelfs gekeken naar het gewicht van elke lading basaltblokken voor de nieuwe pieren. Als je, midden in een economische crisis van deze omvang, nog eens een boete opgelegd krijgt van 250 miljoen zou er toch reden zijn om Brussel de schuld te geven van de werkloosheid en van andere plagen die het land teisteren? Maar nee, de meeste Spanjaarden blijven rotsvast geloven in de Europese Unie.

Tweede garnituur
Beide grote partijen sturen hun 'tweede man' naar Brussel. Voor de regerende Partido Popular is dat de minister van Landbouw, Miguel Arias Canete, voor de PSOE is dat Elena Valenciano, een vrouwenrechtenactiviste en internationaal secretaris van de PSOE.

Men moet zich voorstellen dat de VVD Henk Kamp de lijstaanvoerder zou maken en de PvdA Lodewijk Asscher. Daarmee zouden zij de Europese verkiezingen aanzienlijk meer gewicht geven. In Nederland sturen de politieke partijen politici van het tweede garnituur naar Brussel. Wie kent nu de lijsttrekkers voor de Europese verkiezingen? Alleen de lijsttrekker van D66 (Sophie in 't Veld) en VVD (Hans van Baalen) genieten enige bekendheid, maar zijn nooit minister geweest en hebben een Brussels imago.

In Spanje geen discussie over het subsidiariteitsbeginsel, geen geklaag over Europese bemoeizucht. De kandidaten houden zich bezig met de vraag hoe Europa eruit moet komen te zien. Volgens Valenciano verdedigt Arias Canete een Europa van de grote bedrijven, terwijl de PSOE een Europa van de gelijkheid en van de mensenrechten wil.  Een klassiek gevecht tussen christen-democraten en socialisten.

Groot politiek gewicht
Het zijn in Spanje de eerste verkiezingen sinds 2011 en de PSOE wil deze verkiezingen een zo groot mogelijk gewicht geven. Het besluit van Rajoy om zijn minister van Landbouw in te zetten laat zien dat ook de minister-president aan de Europese verkiezingen een groot politiek gewicht toekent.

In Nederland lijkt het wel alsof de politici de Europese verkiezingen een zo klein mogelijk gewicht willen geven. Daar komt bij dat zowel de VVD als de PvdA over Europa zeer ambivalente standpunten innemen. Opgejaagd door het anti-Europa sentiment zijn de politieke partijen die het kabinet vormen angstige konijnen geworden die in de koplampen staren van een twitterende Wilders. Zij zijn gevoelig voor het argument dat de Europese Commissie de nieuwe vijand is, 'die maar één doel heeft: de grenzen te slopen die onze identiteit en onze veiligheid garanderen.' Spanjaarden denken daar vaak anders over.

Als ik, samen met andere Europese politicologen, over het Plaza Major loop in de richting van de Edificio Historico, de oude aula van de Universiteit van Salamanca, voel ik mij meer Europeaan dan Nederlander. Maar dat kan overmorgen weer anders zijn: dan ben ik weer thuis.

^{Meindert Fennema is emeritus hoogleraar en columnist voor Volkskrant.nl. Vorig jaar verscheen zijn eerste roman Het slachthuis.}