Na wat gesteggel toch nog feestrede met visie: 'Rommelig, maar dat is Europa'

Het was EU-president Tusk die premier Rutte en zijn EU-collega's indringend een spiegel voorhield. 'We zijn verenigd of we zijn niets. Bewijs vandaag dat u de leiders van Europa bent, dat u zorg draagt voor de grote nalatenschap van de helden van de Europese integratie van 60 jaar geleden.' Het oordeel van Rutte over de Verklaring van Rome was minder geïnspireerd: 'de tekst zelf is soit'.

In dezelfde zaal in het Paleis van de Conservatieven waar zestig jaar geleden het Verdrag van Rome werd ondertekend - de start van de EEG - hernieuwden de leiders zaterdagochtend hun 'Europese geloften' met de Verklaring van Rome. Van de hoop en vreugde destijds, is anno 2017 weinig meer over. De economische crisis, de grote aantallen migranten die naar de EU komen, de naderende Brexit en de opkomst van anti-Europese populistische partijen, hebben het vertrouwen bij de burger in de EU aangetast. Vele duizenden demonstreerden op een steenworp afstand van de leiders tegen de EU of eisten een ander Europa.

'We zijn niet trots genoeg op wat we hebben bereikt', zei voorzitter Juncker van de Europese Commissie. 'Buiten Europa zijn ze dat wel. Hoe verder van de EU verwijderd, hoe groter de waardering.' Tusk benadrukte hoe uniek de decennia van vrijheid en vrede in Europa zijn. 'Om dat te vernietigen is makkelijk. Je hebt maar even nodig', zei Tusk, verwijzend naar zijn geboorteplaats Gdansk die in de laatste dagen van de Tweede Wereldoorlog werd verwoest.

'Tegengif'

Tusk, Juncker en de Italiaanse gastheer premier Gentiloni noemden de eenheid en waarden van de EU 'het tegengif' voor het oprukkende populisme en nationalisme. 'Waarom zouden we vandaag ons vertrouwen in het nut van eenheid verliezen? Omdat het werkelijkheid is geworden? Omdat we er moe en verveeld mee zijn?', sprak Tusk.

Gentiloni noemde de verklaring 'een stap voorwaarts'. 'Sommigen zullen het te ambitieus vinden, anderen niet ambitieus genoeg. Maar het biedt een goede basis voor de komende jaren.' Tot vrijdag dreigden de Poolse en Griekse premiers - om uiteenlopende binnenlands politieke redenen - de verklaring niet te ondertekenen. Juncker verklaarde na de ondertekening opgelucht dat 'grote ruzies' waren uitgebleven.

In de verklaring schrijven de 27 leiders dat 'Europa onze toekomst is'. Ze zegden toe te streven naar een veiliger en socialer Europa, welvarend en duurzaam, en een speler van formaat te zijn op het politieke wereldtoneel. De leiders zullen luisteren naar de zorgen van de burgers. Ze beloofden de EU niet op te zadelen met zaken die beter door de lidstaten afgehandeld kunnen worden. De Britse premier May was niet in Rome aanwezig, haar land verlaat over twee jaar de EU. 

Premier Rutte maakte duidelijk niet al te veel waarde aan de verklaring te hechten. 'De ever closer union is dood. Het federale Europa is dood. Niemand praat daar meer over. Natuurlijk is er nog wat gehobbied in de tekst over een sociaal Europa maar dat betekent beslist niet een Europese WW.'

Volgens Rutte moet de EU zich vooral inzetten voor meer banen en economische groei, vooral in de digitale dienstverlening. 'Daar ligt een markt van 1300 miljard euro, twee keer het Nederlandse bruto binnenlands product. Daar moeten we ons op richten.'

Met de Verklaring van Rome zetten de leiders de eerste stap op weg naar wat een toekomstvisie voor de EU27 moet worden. Begin deze maand presenteerde de Europese Commissie vijf toekomstscenario's, variërend van minder Europa tot een veel dieper geïntegreerde Unie. Eind dit jaar moeten de leiders duidelijk maken voor welk scenario (of waarschijnlijker: een combinatie van enkele) ze kiezen.