Hoe rechts is Forum voor Democratie?

Hij wilde de theorie alleen 'agenderen en bediscussiëren', zegt Robert de Haze Winkelman. De 63-jarige organisatorisch adviseur van Forum voor Democratie (FvD) kreeg vorige week veel kritiek te verwerken toen hij op Twitter een link naar een complottheorie over witte genocide in Europa plaatste. De leiders van de westerse wereld, zo luidt het 'Plan van Kalergi', halen doelbewust miljoenen vluchtelingen naar Europa. Zij mengen vervolgens met het witte ras. Wat overblijft is een gedegenereerd volkje dat eenvoudig door de elite onder de duim kan worden gehouden.

'Het plan van Kalergi was om via massa-immigratie de Europese mens te mengen tot een volgzaam soort. Komt erg dichtbij', schreef De Haze Winkelman bij zijn link. Een spervuur van kritische tweets volgde. Want propageerde de samensteller van de kandidatenlijst van FvD hier nu een complottheorie over rassenvermenging?

De Haze Winkelman is een man met een zekere naam in zowel de financiële als de politieke wereld. Van 1987 tot 1996 was hij directeur van de Vereniging van Effectenbezitters, een organisatie die zich onder zijn hoede opwerkte van een armlastig borrelclubje tot een professioneel vertegenwoordiger van miljardenbelangen. Later was hij Statenlid en Eerste Kamerlid voor de VVD. In 2011 zegde hij zijn lidmaatschap op, na 39 jaar, omdat de partij ritueel slachten niet wilde verbieden. 'Godsdienstvrijheid mag nooit een alibi zijn om dieren te mishandelen', lichtte hij zijn beslissing toe.

Niet iemand, kortom, van wie je obscure rassentheorieën verwacht.

Extremer

Het was een slecht gekozen link, zegt De Haze Winkelman een dag later tegen de Volkskrant. De tekst op de website, waarin volop van genocide wordt gerept, is extremer dan hij het zelf zou hebben verwoord. Voor de FvD-adviseur was het reden om de tweet na het ontstaan van de ophef te verwijderen. Dat betekent niet dat hij ook afstand neemt van de theorie die op de site werd uiteengezet. 'Waarom worden zulke grote aantallen immigranten toegelaten, zelfs met een gratis veerdienst overgezet?', vraagt hij zich af. 'Zit er dan toch een kern van waarheid in de suggestie dat leidende mensen in de Europese Unie er zo'n geheime agenda op nahouden?'

De uitspraken van De Haze Winkelman doen denken aan de 'homeopathische verdunning' van het Nederlandse volk waarover Thierry Baudet op campagne in Roermond sprak. De FvD-leider, die op 15 maart verrassend twee Kamerzetels behaalde met zijn partij, zei in die periode ook dat het Westen aan een 'auto-immuunziekte' lijdt. 'Een deel van ons organisme - een belangrijk deel: ons afweersysteem, datgene wat ons zou moeten beschermen - heeft zich tegen ons gekeerd.'

Goedlachse dandy

Kritiek op zijn woorden doet Baudet vaak af als geborneerdheid. De lijsttrekker heeft een beeld van zichzelf neergezet als de intellectueel die uitdeelt, maar ook kan incasseren. Wordt hij uitgelachen vanwege een oude foto waarop hij languit op een piano ligt? Dan belooft hij als campagnestunt een piano op zijn werkkamer in de Tweede Kamer te zetten. Noemen zijn tegenstanders hem een pedante praatjesmaker? Dan ruikt hij in filmpjes aan zakjes lavendel uit de Provence terwijl hij denkt aan 'mooie zinnen waar linkse mensen boos van worden'. Dankzij die zelfspot weet Baudet zichzelf neer te zetten als de welbespraakte en goedlachse dandy, die het heus niet zo kwaad bedoelt als het er soms uitkomt. Het maakt hem een geliefd onderwerp voor de media - en mateloos populair bij zijn aanhang.

Tegelijkertijd schurkt Baudet aan tegen personen en organisaties met dubieuze agenda's. Tijdens de Republikeinse conventie in de Amerikaanse staat Cleveland, in 2016, bezocht Baudet een feest van de Britse provocateur Milo Yiannopoulos, toenmalig boegbeeld van de Amerikaanse radicaal-rechtse alt-right-beweging, die nog diezelfde middag van Twitter was verwijderd wegens een treitercampagne tegen de zwarte actrice Leslie Jones. Baudet plaatste een selfie van hem en Yiannopoulos op Twitter.

In 2014 hield hij op de IJzerwake, een jaarlijks rechts-nationalistische manifestatie in Vlaanderen die wordt georganiseerd door voornamelijk extreem-rechtse bewegingen, een praatje over de kracht van het nationalisme ten opzichte van het Europese eenheidsdenken. En onlangs mocht Joost Niemöller, de journalist die gelooft dat zwarte mensen veel vaker crimineel zijn door hun dna-structuur, zijn nieuwste boek presenteren op een avond van FvD.

Baudet gruwt van het continu herhalen van zijn woorden en acties in de media. 'Mensen hebben het idee dat ze je bij een onhandige uitspraak ontmaskeren', zei hij daarover in de Volkskrant bij zijn aantreden als Tweede Kamerlid. Over de homeopathische verdunning zei hij: 'Ik bedoelde dat we onze cultuur aan het ondermijnen zijn door heel veel mensen met een totaal andere cultuur naar Nederland te halen. Het was nooit racistisch bedoeld.' Over de tweet van De Haze Winkelman zegt Baudet nu dat 'hij het wat onhandig formuleert'. 'Maar ik waardeer de man zeer.'

Ontmaskeringsvirus

Een verwijzing naar een racistische complottheorie van de samensteller van de kandidatenlijst, nog heviger bekritiseerde uitspraken van de partijleider en associaties met mensen en groeperingen uit het extreem-rechtse milieu: staan ze op zichzelf, of leunt de partij verder naar rechts dan Baudet doet voorkomen?

'Wij vinden niet dat blanke mensen superieur zijn', zegt de politicus. De kritische reacties op de actie van zijn adviseur zijn volgens Baudet symptomen van het door hem benoemde ontmaskeringsvirus. 'We verklaren in dit land steeds meer onderwerpen taboe. Dan plakken we er het label complottheorie op en mag je het er niet meer over hebben. Daar maak ik me echt zorgen over. Het is een rem op de Verlichting, op de vooruitgang.'

De partij extreem-rechts noemen op basis van enkele uitspraken reikt te ver, zegt Willem Wagenaar. Hij onderzoekt extreem-rechtse groeperingen in Nederland voor de Anne Frank Stichting. 'Daarvoor moet aan twee voorwaarden worden voldaan. De partij moet een radicaal onderscheid voorstaan in een 'wij'- en een 'zij'-groep, waarin etniciteit een rol speelt. En er moet een duidelijke wens leven voor het inrichten van een autoritaire samenleving.'

Net als de PVV van Geert Wilders voldoet FvD niet aan die eisen, zeker niet wat het laatste punt betreft. De partij maakt zich juist hard voor verregaande inspraak van de bevolking aan de hand van referenda. Toch zien enkele extreem-rechtse groeperingen in Nederland Baudet als hun pleitbezorger in Den Haag, stelt Wagenaar. 'Zijn uitspraken zijn vaak multi-interpretabel, zoals die over de verdunning en auto-immuunziekten. Daardoor raakt hij een snaar bij extreem-rechtse clubs.'

Voor de verkiezingen liet Constant Kusters, voorman van de neonazistische Nederlandse Volksunie, met een videoboodschap weten dat hij FvD ging stemmen. De aanwezigheid van Theo Hiddema op de kandidatenlijst gaf de doorslag. 'Meester Hiddema is een zeer aanspreekbaar figuur', zegt Kusters in de video. 'Ik heb hem een paar keer ontmoet en met hem gesproken.' Tijdens de campagne woonde een delegatie van de NVU een bijeenkomst van FvD in Arnhem bij. Kusters schreef daar later een positieve recensie over op de site van zijn eigen beweging. 'Laten we hopen dat het FvD het gaat redden om over de kiesdrempel te komen. Het is heel druk op de uiterst-rechtse flank.'

En ook Erkenbrand, een nieuwe fascistische beweging van zo'n 25 hoogopgeleide studenten die onlangs een congres organiseerden voor honderd geïnteresseerden, schaart zich achter Baudet. De organisatie, genoemd naar een personage uit J.R.R. Tolkiens Lord of the Rings, ziet zichzelf als verspreider in Nederland van het gedachtengoed van de alt-rightbeweging. Erkenbrand bedient zich daarbij van biologisch geïnspireerde theorieën over de ondergang van het witte ras.

'Met de PVV hebben de studenten van Erkenbrand niet zo veel, omdat Wilders' analyse volgens hen niet klopt', zegt Wagenaar. 'Het grote probleem is niet religieus, denken ze, maar etnisch. En dus komen ze bij FvD terecht.'

Radicaal

Dat fascisten en neonazi's FvD steunen en er misschien wel op hebben gestemd, wil niet zeggen dat Baudet extreem-rechts is. Dat geldt evenmin voor zijn jonge partij, die op het oog respectabele kandidaten op de lijst voor de Tweede Kamerverkiezingen had. Sarah de Lange, bijzonder hoogleraar aan de faculteit maatschappij- en gedragswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam, noemt FvD 'radicaal-rechts'. 'Extreem-rechts is de partij niet, al vallen bepaalde uitspraken van partijleden wel binnen de extreem-rechtse ideologie.'

De Lange doet al jaren onderzoek naar veranderingen in de West-Europese partijpolitiek en promoveerde op het thema extreem-rechts. Rechtse partijen in Europa gaan elk op hun manier om met leden of bestuurders die vanwege extreem-rechtse denkbeelden of sympathieën in opspraak komen, zegt ze. 'De Deense Volkspartij zet zo iemand meteen uit de partij, ook omdat ze graag willen meeregeren. In Frankrijk gooide Marine Le Pen haar vader ook uit het Front National toen de Franse presidentsverkiezingen in zicht kwamen.'

Beduidend anders was de ontwikkeling die de AfD in Duitsland doormaakte. 'Die partij was in het begin neoliberaal, eurosceptisch en intellectueel, maar propageerde ook het volksere populisme met thema's als islam en immigratie. Die rechtse vleugel is in hoog tempo geradicaliseerd. De campagne tegen de EU is ingeruild voor een campagne tegen immigratie.'

De Lange vindt het lastig in te schatten welke toekomst Forum voor Democratie wacht. De partij heeft geen specifiek beleid voor het screenen van kandidaat-Kamerleden op extreem-rechtse sympathieën, zegt Baudet. 'Natuurlijk kijken we meer in het algemeen wel of de kandidaten onze standpunten delen. Wij willen geen mensen die ideeën van blanke suprematie uitdragen, net zo min als wij communisten op onze lijst willen.'

De politiek leider weigert zich uit te spreken over hoe wenselijk het is dat extreem-rechtse groeperingen zich achter FvD scharen. 'Soms vliegen ze uit de bocht', zegt hij over de studenten van Erkenbrand, 'maar het zijn jonge mensen die bezig zijn de wereld te ontdekken. En Kusters mag bijeenkomsten bijwonen en op mij stemmen, al zijn de teksten op zijn website soms absurd. We wonen in een vrij land. Mensen moeten ons op onze eigen standpunten beoordelen, niet op die van onze aanhangers.'