Direct naar artikelinhoud
Column

Von der Dunk: 'Poetin profiteert van meten met twee maten'

De Krim is voor de Russen wat Gibraltar voor de Britten is, stelt Thomas von der Dunk.

President Vladimir Poetin van Rusland.Beeld epa

Het Russisch-Nederlandse vriendschapsjaar naar aanleiding van vierhonderd jaar glorieuze diplomatieke betrekkingen tussen Den Haag en Moskou, nog afgelopen februari bezegeld door een gezellig bier-onderonsje van Willem Alexander met sportkameraad Poetin in het Holland Heineken House, begint in terugblik met de dag ridiculere trekken te vertonen.

In 2012 hadden we, om dezelfde historische reden, al het Turks-Nederlandse vriendschapsjaar: gezien de gebeurtenissen op het Taksimplein, het toenemende autoritaire gedrag van Erdogan en de feitelijk bevroren EU-toetredingsonder-handelingen ook niet geheel van vreemde smetten vrij.

Twaalfjarig Bestand  
Gelukkig is in 2014 het Zweeds-Nederlandse vriendschapsjaar aan de beurt - de periode van het Twaalfjarig Bestand was voor onze oude Republiek in diplomatiek opzicht een zeer vruchtbare tijd - en daar zal zelfs Geert Wilders niets op tegen hebben. Die had indertijd bij een staatssecretaris in Rutte-I ook van een tweede Zweeds paspoort al geen punt gemaakt.

Belangrijke geruststelling: er bestaat weinig risico dat Stockholm op basis van een revanchistisch nationalisme de grote Zweedse minderheid in Finland tegen Helsinki opstookt, met geweld de Unie van Kalmar die in 1397 Zweden, Noorwegen en Denemarken onder één kroon verenigde weer in het leven wil roepen, of alsnog op basis van historische rechten een claim op Pom¬meren en Baltische Oostzee-marinehavens legt.

Gelukkig is in 2014 het Zweeds-Nederlandse vriendschapsjaar aan de beurt - de periode van het Twaalfjarig Bestand was voor onze oude Republiek in diplomatiek opzicht een zeer vruchtbare tijd - en daar zal zelfs Geert Wilders niets op tegen hebben.

En in Duitsland is evenmin, als in de Dertigjarige Oorlog, een nieuwe Gustav Adolf als redder van het protestantse geloof tegen sluipenderwijs dreigende overheersing vanuit Rome meer nodig - zoals U weet voor orthodoxe Russen sinds het grote schisma van 1054 ook al zo'n gevoelig punt. De Duitsers danken daar overigens wel de kerstboom aan.

Tiendaagse Veldtocht
Geen twijfel: op de Haagse Apenrots haalt men opgelucht adem, omdat ons dat een volgende blamage bespaart. Maar welke vierhonderdjarige vriendschapsherdenkingen met andere dubieuze regimes staan ons nog te wachten? 2015 wordt in elk geval het Nederland-Vlaanderenjaar. A propos, hebben wij zélf al de Tiendaagse Veldtocht geestelijk verwerkt?

Poetins pogingen het Russische Rijk te herstellen zouden intussen de Europese Unie uit haar postmoderne geopolitieke winterslaap moeten hebben doen ontwaken. De negentiende eeuw is terug, klinkt het verschrikt vanuit Brussel. Maar is zij in dat opzicht ooit weggeweest? Nationale sentimenten en trauma's doen ertoe - niet alleen op het voetbalveld na een Nederlandse nederlaag bij het WK tegen Duitsland.

Grensland
Oekraïne maakt dezer dagen de betekenis van haar naam - 'grensland' - in elk geval meer dan waar. Zelfs deze vertaling kan al tot opwinding leiden, zoals de Amsterdamse Oosteuropadeskundige Marc Jansen merkte, wiens aankondiging van zijn recente boekpresentatie hem deswege op een boze reactie van de 'Stichting Oekraïners in Nederland' kwam te staan.
 
Kerngegeven: in het oosten van de Oekraïne, vanwege de staalindustrie niet zonder economisch en dus politiek gewicht, woont een grote Russische minderheid, die mede vanwege familiaire banden in hoge mate op Rusland is geori¬nteerd, en van de door de nationalisten in het westen van de Oekraïne nagestreefde (op zich illusoire) snelle integratie van hun land in de Europe¬se Unie een nieuwe scherpe scheidslijn met Rusland vrezen.

Op de Haagse Apenrots haalt men opgelucht adem, omdat ons dat een volgende blamage bespaart.

Met die vrees is in Kiev niet even verstandig omgegaan. Onder druk van de zogeheten Rechtse Sector, die vanwege haar Maidan-bijdrage aan de omwenteling meer invloed ging uitoefenen dan electoraal gerechtvaardigd was, dreigden de Russen hun taalrechten ontnomen te worden. Door bovendien te koketteren met bruine Oekraïense nationalisten die in de Tweede Wereldoorlog - in reactie op Stalins Terreur en de zogeheten Golodomor - met de Nazi's hadden gecollaboreerd, en zelfs voor eerherstel van hun toenmalige leider Stephan Bandera te pleiten, joegen zij de Russen in het Oosten, die heel andere herinneringen aan de Duitsers hadden, angst aan.

Fascisten
Voor alle duidelijkheid: van een daadwerkelijke onderdrukking, die ook maar enigszins leek op wat de Serviërs in Kosovo aanrichtten (nu het Russische argument voor bevrijding van de Krim zoals het Westen indertijd Kosovo had bevrijd), was nog totaal geen sprake, maar van die historisch begrijpelijke angst kon Poetin dankbaar gebruik maken door de nieuwe regering in Kiev als fascisten weg te zetten.

En hij heeft nog een punt: de machtswisseling in Kiev in februari verliep niet bepaald volgens de regels. Onder druk van de straat werd een weliswaar corrupte president - maar welke Oekraïense politicus is niet corrupt? - verjaagd, maar die was even eerder wel democratisch gekozen. En de drie Europese ministers van Buitenlandse Zaken, die even eerder nog een compromis tussen Janoekovitsj en zijn opponenten uitonderhandeld hadden, zwegen over deze coup. In plaats van hen zagen we Guy Verhofstadt en Hans van Baalen wild staan roepen op een podium op een plein.

Voor Poetin zijn deze argumenten weliswaar dekmantels voor zijn imperiale streven - maar het blijven wel argumenten, waaraan het Westen, dat altijd zelf zo aan het naleven van regels en afspraken hecht, niet plotseling voorbij kan gaan als ze even niet meer van pas komen.

Hitler
Dezer dagen wordt regelmatig een vergelijking met de methodes van Hitler getrokken, en daar zit inderdaad wat in: onrust stoken onder al dan niet daadwerkelijk onderdrukte volksgenoten in de buurlanden, met als moreel motief het democratische beginsel van zelfbeschikkingsrecht dat het Westen zo vaak zegt voor te staan - zij het ook zelf niet altijd consequent hanteert, als het geostrategisch even niet goed uitkomt.

Onder druk van de straat werd een weliswaar corrupte president - maar welke Oekraïense politicus is niet corrupt? - verjaagd, maar die was even eerder wel democratisch gekozen.

Dat verklaart deels de lakse reactie van de Fransen en Engelsen op de Duitse opmars in de jaren dertig: men moest inmiddels erkennen dat Versailles geen rechtvaardige Vrede was, en de aanvankelijke Duitse eisen in de grond niet allemaal onbillijk. Geen historicus die dat nog betwist.

Waarom mocht het land geen normaal leger hebben? Waarom had het zulke gigantische herstelbetalingen opgelegd gekregen? Waarom mocht Oostenrijk zich niet, conform de Veertien Punten van Woodrow Wilson, bij Duitsland aansluiten? En werden zelfs de Sudetenduitsers - in verklaarbare reactie op hun bevoordeling in Habsburgse tijden - niet in Tsjechoslowakije gediscrimineerd? Stuk voor stuk kon men Hitler niet geheel ongelijk geven - alleen was het inmiddels helaas Hitler, in plaats van Friedrich Ebert of Gustav Stresemann, die deze revisie van het verdrag binnenhaalde.

Revanchisme
De vernedering van 1919 had het Duitse revanchisme gevoed, en dat keerde zich twee decennia later tegen de overwinnaars. Dat geldt ook voor Rusland: de vernederingen die het na 1989 door de westerse landen heeft ervaren, keren zich twee decennia later tegen hen - en zoals Hitler daarom door zijn eigen volk luid werd toegejuicht, zo gebeurt dat met Poetin nu.

De EU en de NAVO hebben van de zwakte van Moskou in de Jeltsinjaren gebruik gemaakt om, in strijd met stilzwijgende afspraken kort na de Val van de Muur, hun invloedssfeer enorm oostwaarts uit te breiden, tot op oud Sovjet-grondgebied toe. Dat dat, op grond van de eigen nobele democratische westerse uitpunten van nationaal zelfbeschikkingsrecht voor de voormalige Warschaupactlanden, feitelijk min of meer onontkoombaar was, laat onverlet dat dit een reactie in Rusland moest oproepen, zodra dit zich weer sterker zou voelen - en dat is dankzij het eigen gasmonopolie en de alsmaar doorzeurende bankencrisis nu het geval. Dat viel te voorzien.

En buiten nationale sentimenten - veel Russen waren in 1991 even onverwacht in buitenland komen te wonen als veel Duitsers in 1919 - spelen uiteraard geopolitieke belangen een rol, ook al wordt zoiets in Brussel hardnekkig niet als legitiem erkend.

Warmwaterpolitiek
Maar dacht men serieus dat Moskou ooit zou kunnen accepteren dat straks - als uiteindelijke uitkomst van een snelle mars westwaarts van de Oekraïne - de Krim misschien een NAVO-marinebasis wordt? Onder ideologische liggen nog veel duurzamer geopolitieke motieven: in dit geval de warmwaterpolitiek van de Russen, voor hun vloot altijd op zoek naar een zee die niet 's winters dichtvriest, net als in de negentiende eeuw.
  
Hoe zouden trouwens de Amerikanen reageren als zo dicht voor hún poorten een Russische marinebasis werd aangelegd? Laten we zeggen: op Cuba? Wel, sinds 1962 weten we dat: met oorverdovend hysterisch gekrijs.

De Krim is voor de Russen wat Gibraltar voor de Britten is. En hoe emotioneel díe reageren als Madrid - onder voorbijgaan weer van de eigen exclaves Ceuta en Melilla natuurlijk - er maar met een vinger naar durft te wijzen, weten we ook. En dat veiligheidsbelangen van één staat soms heel langdurig boven zelfbeschikkingsrecht gaan, kunnen ons al sinds 1967 de Palestijnen vertellen - voor Washington gaat Israël über alles.

Thomas von der Dunk is historicus en columnist voor de Volkskrant

Hoe zouden de Amerikanen reageren als zo dicht voor hún poorten een Russische marinebasis werd aangelegd? Met oorverdovend hysterisch gekrijs.