Direct naar artikelinhoud
Opinie

De strijd om de open geest is een dagelijks gevecht

► President Erdogan in Ankara, Turkije. Hij wil de evolutieleer uit de schoolboeken laten schrappen.Beeld AP

Fouad Gandoul is politicoloog en verantwoordelijke van ACV Midden-Limburg.

De evolutietheorie staat onder druk in Turkije, waar de minister van Onderwijs Darwin uit het lespakket van het middelbaar onderwijs wil laten schrappen. "Geloven in de evolutietheorie is de basics van de islam verloochenen", schreef oud-sp.a-politicus Ahmet Koç instemmend op Facebook. Fouad Gandoul is het met hem oneens.

In 1377 schreef de moslim, wijsgeer en homo universalis Ibn Khaldun zijn wereldbekende Muqaddimah (Prolegomena in het Latijn). In dat werk beschreef hij onder meer, weliswaar vrij rudimentair, het genealogische verband tussen alle levende wezens en hun oorsprong - evolutie zoals we die vandaag kennen in de gedaante van de meer gesofisticeerde evolutietheorie. Op geen enkel moment ontspon in de geest van deze verlichte geest zich de gedachte dat God een probleem zou hebben met het nuttig gebruiken van een stel hersenen op zoek naar het onderlinge verband der dingen.

Fouad Gandoul.Beeld Tim Dirven

In Turkije vindt president Erdogan het nodig om de evolutieleer te weren uit het curriculum van het basis- en het secundair onderwijs. Het zou te complex zijn voor de jonge geesten in ontwikkeling. Enkel de elite die doorstroomt naar de universiteit zou de kans krijgen om zich daarin te verdiepen. De beslissing past in een lange reeks van hoogst eigenaardige en bizarre beslissingen genomen door de sterke man in Ankara. Een poging om daarover een volwassen gesprek te voeren op sociale media ontaardt vaak heel snel in typische patstellingen waar ad hominem verwijten het gebrek aan inhoudelijke argumenten moeten maskeren en het gesprek in de kiem moet smoren. Vrijheid van denken is geen verworvenheid, zo blijkt. Het moet altijd en overal verdedigd worden.

Wat Erdogan wel of niet doet in Turkije is zijn zaak en die van de Turkse kiezer. Ik verwacht ook in 2019 een hernieuwing van zijn mandaat. Wat me wel wat zorgen baart, is de blinde steun die hij geniet bij heel wat Vlamingen van diverse roots voor het verwijderen van de evolutietheorie uit het curriculum van het pré-universitair onderwijs. De grootste bedreiging voor eender welk geloof is de vermenigvuldiging van gesloten geesten die steevast dogma boven wetenschap verkiezen. Mensen die desgevallend religieuze semantiek gebruiken om zelfs de meest rotsvaste wetenschappelijke inzichten af te doen als klinkklare onzin, omdat ze niet overeenkomen met hun begrip van hun eigen geloofspremissen.

Het is eigen aan de dociele geest om te hunkeren naar een grote leider die het opneemt voor een mythische ultieme waarheid. Religieus of seculier, het doet er in feite niet toe. Trump en de lobby van de klimaatontkenners zijn er evengoed in geslaagd om een aanzienlijk deel van het Amerikaans kiespubliek te overtuigen dat de gigantische uitdaging van de kimaatverandering één grote samenzwering is tegen de belangen van Amerika. Autocraten en demagogen gebruiken vaak dezelfde tools om tot hetzelfde resultaat te komen: machtsconcentratie.

De grootste bedreiging voor eender welk geloof is de vermenigvuldiging van gesloten geesten. Ik ben er rotsvast van overtuigd dat God niet wil dat we stoppen met lezen en nadenken

Elk onderwijssysteem heeft als opzet - en slaagt of faalt, afhankelijk van de mate waarin het daartoe in staat is - om kritische geesten voort te brengen die altijd vragen blijven stellen. Vragen gericht op het verdiepen van inzichten en het (her)formuleren van falsifieerbare paradigmata. En ja, het denken mag zich enkel en alleen onderwerpen aan de feiten, want zich onderwerpen betekent het einde van het denken. En laat dat nu net zijn waar ik rotsvast van overtuigd ben dat God dat niet wil. Anders zou de Koran niet starten met het gebod 'lees' maar met een gebod om te bidden.

Hoe is het dan mogelijk dat tal van jonge moslims zo doordrongen zijn van de gedachte dat Darwins evolutietheorie de complete negatie van het geloof zou betekenen? Hoe zijn we tot op het punt gezakt dat jongeren die zich gelovig noemen de evolutieleer zijn gaan zien als deel uitmakend van een occulte samenzwering tegen de islam? Alhoewel, van een volk dat niet leest is enig begrip van het verschil tussen fysica (lees: natuurwetenschappen) en metafysica (lees: geloof) misschien te veel om te verwachten. Zie daar de bevestiging van wat Mohammed Arkoun 'la clôture dogmatique' noemde. Een staat van negatieve inertie. Het enige wat hieraan een positieve wending kan geven, is onderwijs.

Hier dan mijn oproep: in godsherennaam, léés.