In 2012 daalde de bezettingsgraad in de asielopvang en deze trend zette zich voort in 2013. In januari 2013 was die bezettingsgraad nog 87,2 procent. Eind december 2013 bedroeg hij 70 procent.

Bevoegd staatssecretaris Maggie De Block wil voor eind 2014 uitkomen op ongeveer 10.300 collectieve opvangplaatsen, ongeveer 7.400 individuele opvangplaatsen en 300 ‘open terugkeerplaatsen’ in collectieve centra.‘De verhouding tussen de collectieve opvangplaatsen en de individuele opvangplaatsen is dan niet langer in evenwicht, terwijl dat eind 2012 nog wel het geval was, de transitplaatsen buiten beschouwing gelaten. Deze onevenredige afbouw van de opvang is een slechte beleidsmaatregel omdat Vluchtelingenwerk sterk overtuigd is van de meerwaarde van individuele opvang’, luidt het in het jaarverslag.

Die individuele opvang is volgens Vluchtelingenwerk Vlaanderen de goedkoopste (10 procent goedkoper) en menselijker.

Terugkeerbeleid

Vluchtelingenwerk Vlaanderen herhaalt in het jaarverslag ook dat het terugkeerbeleid voor asielzoekers niet werkt.

‘Het is geen succes en eist een steeds hogere menselijke tol. Het moet anders’, zegt Els Keytsman, directeur van Vluchtelingenwerk Vlaanderen. Slechts 4,4 procent van de asielzoekers die naar een open terugkeerplaats gestuurd worden, keert immers effectief vrijwillig terug.

Zowat 87 procent van de asielzoekers die naar een open terugkeerplaats gestuurd worden, verdwijnt in de illegaliteit. In de periode van september 2012 tot september 2013 ging het om 4.679 van de 5.373 mensen die naar een terugkeerplaats moesten. ‘En ook vandaag ligt hun aantal nog ruim boven de 80 procent’, aldus Keytsman.

Uitbuiting

‘Niemand weet waar ze zijn. We vermoeden dat een aantal van hen in netwerken terechtkomt waar ze kwetsbaar zijn voor uitbuiting’, klinkt het. Sommigen gaan niet naar de terugkeerplaatsen (3.800), anderen trekken er weg vóór het einde van de dertig dagen die ze hebben om vrijwillig terug te keren (438); de rest wordt door de bevoegde administraties zelf op straat gezet aan het eind van de termijn van hun uitwijzingsbevel (441).

Sinds september 2012 worden afgewezen asielzoekers haast onmiddellijk overgeplaatst van de gewone opvang naar ‘terugkeerplaatsen’. Daar krijgen ze maximum dertig dagen om terug te keren. Willen ze dit niet, dan worden ze gedwongen teruggestuurd of op straat gezet.

De belangrijkste knelpunten, volgens Vluchtelingenwerk Vlaanderen

• Asielzoekers moeten veel verhuizen, soms naar de andere kant van het land. Dat is duur en niet efficiënt en zwaar voor de asielzoekers. Vluchtelingenwerk vraagt dat snel werk wordt gemaakt van continuïteit in de opvang.
• Niet-begeleide minderjarige vreemdelingen worden aan hun lot overgelaten op het eind van hun asielprocedure. Als ze een verblijfsvergunning krijgen dan moeten ze net als volwassenen binnen de twee maanden de asielopvang verlaten en zelf een woning zoeken. Als ze geen verblijfsvergunning hebben gekregen dreigt een gedwongen terugkeer zodra ze 18 worden, ook al hebben ze nauwelijks nog een band met het herkomstland van hun ouders.
• Dankzij dalende asielcijfers kon de overheid het aantal opvangplaatsen afbouwen. Vreemd genoeg koos de regering ervoor om vooral het aantal opvangplaatsen in individuele woningen te verminderen. Dat is nochtans de goedkoopste opvang (doorgaans 10% goedkoper dan opvang in een asielcentrum) en biedt een belangrijke meerwaarde voor de maatschappij en de asielzoekers zelf. Die kunnen hun leven zelfstandiger inrichten, hebben meer privacy en kunnen makkelijker contacten leggen in de buurt.
• Het wettelijke kader is de voorbije jaren uitgehold en verstrakt. De opvangcrisis kon bedwongen worden door ondermeer categorieën asielzoekers niet langer het recht op opvang te bieden (zoals asielzoekers met een meervoudige asielaanvraag). Achter de officiële cijfers schuilt er vandaag een schrijnende werkelijkheid. Mensen verliezen hun rechten, verdwijnen uit beeld, maar zijn daarom natuurlijk niet uit onze maatschappij verdwenen.