Tijdens het lezen van Paul Beatty word je verscheurd door strijdige emoties

Paul Beatty, die vorig jaar als eerste Amerikaanse auteur de Britse Man Booker Prize in de wacht sleepte met zijn provocerende, hilarische en tegelijkertijd diep-tragische roman De verrader is geen geboren schrijver. Zegt hij zelf.

'Welbeschouwd ben ik gaan schrijven omdat ik te bang ben om te stelen, te lelijk om de acteren, te zwak om te vechten en te slecht in wiskunde om kosmoloog te zijn.' Terwijl ook de voortekenen voor die loopbaan aanvankelijk weinig veelbelovend waren, aldus de auteur. 'Ik herinner mij nog goed wat mijn docent creative writing in 1988 zei: 'Weet je, Paul, je bent gewoon niet zo'n goede schrijver. Ik zou er als ik jou was maar mee stoppen'.'

Gelukkig hield een andere docent er een milder oordeel op na: 'Jij probeert gewoon iets anders dan de anderen. Blijf het proberen, op een dag zullen de mensen leren hoe ze je moeten lezen.'

Beatty (54) kon het maar half geloven, maar ontleende aan die uitspraak wel de moed om door te gaan. Hij liet zich tijdens zijn tweede jaar als student creative writing inspireren door een nieuwe docent, Allen Ginsberg, de befaamde beat poet en performer. Niet veel jaren later werd Beatty de eerste Grand Poetry Slam Champion van het Nuyorican Poets Café, een forum voor poëzie en andere kunstvormen in Manhattan, en verdiende daarmee zijn eerste boekcontract.

Hoewel hij voor zijn met humor en satire doorspekte dichtbundels en romans regelmatig positieve kritieken ontving, bleef Beatty een auteur met een relatief klein publiek. Het mag typerend worden genoemd dat zelfs het nu zo succesvolle De verrader in Groot-Brittannië door achttien uitgevers werd geweigerd, voordat het kleine, onafhankelijke Oneworld de roman besloot te publiceren.

Het boek beschrijft hoe hoofdpersoon 'Bonbon' opgroeit als sociologisch experiment van zijn vader. Zo wordt hij door zijn vader publiekelijk in elkaar geslagen om te bewijzen dat omstanders nooit ingrijpen als het slachtoffer zwart is. Ook doet vader met zijn zoon een vraag-antwoord-experiment, waarbij Bonbon bij foute antwoorden een telkens sterkere stroomstoot krijgt toegediend.

Wanneer vader door de politie wordt doodgeschoten, neemt de zoon de ouderlijke stadsboerderij over, waarna een reeks wonderlijke verwikkelingen volgt. Bonbon redt het leven van de bejaarde acteur Hominy Jenkins, die zichzelf wil ophangen. Waarna Hominy zich hardnekkig aan hem presenteert als slaaf, elke middag een buiging komt maken, aandringt op straf en hem onderdanig aanspreekt als massa.

In een poging de plaatselijke middelbare school te redden, stelt Bonbon met de adjunct-directeur een verbod op blanke leerlingen in, waarmee omgekeerde segregatie een feit wordt. Het zal hem uiteindelijk voor het gerecht voeren.

CV - Paul Beatty

1962 Geboren in Los Angeles, op 9 juni

1987 MA psychologie, Boston University

1989 MFA creative writing, Brooklyn College

1990 Uitgeroepen tot Grand Poetry Slam Champion

1991 Big Bank Take Little Bank (poëzie)

1994 Joker, Joker, Deuce (poëzie)

1996 The White Boy Shuffle (roman)

2000 Tuff (roman)

2008 Slumberland (roman)

2015 The Sellout/ De verrader (roman)

2016 Man Booker Prize, National Book Critics Circle Award

Kortom: in De verrader zet Beatty bewust een aantal zaken dramatisch op zijn kop. Maar het woord satire wil hij voor zijn werk niet gebruiken.

'Dat is voor mij een genre waarmee je vooral wilt vermaken. Ik probeer wat anders te doen, al heb ik niet de illusie dat ik met mijn werk iets kan veranderen. Zo steekt de wereld niet in elkaar en zo steek ik niet in elkaar.

'In de VS hoor je geregeld de slogan writing is fighting. Dan haal ik mijn schouders op. Ik schrijf omdat ik niet zo goed kan vechten. Over mijn poëzie vroegen mensen altijd of het politiek geïnspireerd was. De meningen verschilden ook sterk, de een zei dat het volstrekt apolitieke poëzie was, de ander vond het juist uitgesproken politiek. Daar voelde ik mij altijd heel comfortabel bij.'

Dat hij zich vrij voelt van de verplichting partij te kiezen en te vechten heeft ook met zijn opvoeding te maken, meent Beatty. 'Veel Afro-Amerikaanse ouders vertellen hun kinderen: wij zijn zwart en dat betekent dit en dat en dat. Mijn moeder, die mij en mijn twee zussen in haar eentje heeft opgevoed, heeft het onderwerp ras nooit ter sprake gebracht. Ik ben opgegroeid in Santa Monica in Los Angeles, een compleet witte wijk. Het spéélde gewoon niet.'

Wat niet wegneemt dat hij, al schrijvend, toch op 'klassieke' Afro-Amerikaanse thema's uitkomt. Maar wel op een eigen manier. Als Toni Morrison over slavernij schrijft, situeert ze haar werk - om niet-onlogische redenen - in het verleden. Beatty heeft het daar niet zo op.

'Ik vind het opmerkelijk dat veel contemporaine literatuur in het verleden speelt. Veel auteurs hebben kennelijk die afstand nodig om over een onderwerp te kunnen schrijven. Ik probeer dat niet te doen. Daar schrijf je toch een roman, een novel, voor. Novel betekent niet voor niets nieuw. Voor mij zijn gebeurtenissen uit het verleden net zo aanwezig als gebeurtenissen in het nu. Ik vind juist de manier waarop het verleden doorwerkt in het heden interessant.'

De wisselwerking tussen verleden en heden is zowel thematisch als op verhaalniveau in De verrader aanwezig. Ze vormde zelfs de inspiratiebron van de roman.

'Mijn boek speelt in de fictieve wijk Dickens, een stukje platteland midden in Los Angeles. Die is geïnspireerd op Richland Farms, een wijk in Compton, Los Angeles. Ook daar kom je van tijd tot tijd mensen te paard tegen, er struinen kippen rond, er staan grote huizen die deels als stadsboerderij functioneren, waar ik als kind melk rechtstreeks van de koe te drinken kreeg. Het is bijzonder dat die echo's van een vroegere manier van leven nog steeds te vinden zijn in hedendaags Californië. Ik heb daar dankbaar gebruik van gemaakt.'

Een andere inspiratiebron werd gevormd door de televisieserie The Little Rascals (1922-1944), over een groep kinderen in een weinig welgesteld deel van Los Angeles. In Nederland werd de serie (onder meer uitgezonden door de VPRO) bekend als De Boefjes. Naast figuren als Spikey, Alfalfa en Chubby treedt daarin ook het zwarte jongetje Buckwheat op.

De bejaarde Hominy in De verrader is een voormalig kindsterretje. In zijn jeugd werd hij gecontracteerd om 'de nieuwe Buckwheat' te worden, als het jongetje dat de rol speelde te oud zou zijn. Maar zo ver kwam het nooit. Hominy moest zich noodgedwongen beperken tot bijrolletjes waarin hij met zijn 'roetzwarte schattigheid' de rol van 'menselijke moriaanlappenpop' speelde.

'Toen ik klein was, keek ik dat programma vijf dagen per week. Ik vond het geweldig leuk, niet in de laatste plaats omdat het bij mij in de buurt werd opgenomen. In mijn studietijd werden er af en toe herhalingen als voorfilm vertoond in de bioscoop. Dat waren de niet-gecensureerde versies. Toen werd mij duidelijk hoe uitgesproken racistisch het programma was. Ook over de versies die ik als kind op tv zag, kun je je twijfels hebben, maar toen ik de ongecensureerde afleveringen zag, viel ik haast van mijn stoel. Omdat die serie zo lang geleden werd opgenomen, maken maar weinig mensen zich er erg druk om. Twee weken geleden ontdekte ik dat The Little Rascals opnieuw op tv wordt uitgezonden.'

Dat de terugkeer van segregatie en slavernij twee motieven in de roman vormen, kan suggereren dat de boodschap van De verrader luidt: er is in honderdvijftig jaar weinig veranderd. Dat is niet de interpretatie die Beatty zelf van zijn boek geeft. 'Er zijn romans en films met die boodschap. Daar ben ik het mee oneens: er is wel degelijk wat veranderd. Tegelijkertijd vind ik het moeilijk om vast te stellen in welke mate. In feite gaat mijn boek over de vraag: hoeveel is er veranderd en hoe stellen we dat vast?

'Er wordt veel over assimilatie gesproken, maar het is onduidelijk wat ermee wordt bedoeld. Als een Nederlander tegen een Turk of Marokkaan zegt: je moet assimileren, wat bedoelt hij dan? Wanneer verdwijn je nu eindelijk eens? Wanneer merk ik niet meer dat je er bent?

'Af en toe hoor je een zwarte intellectueel zeggen: Afro-Amerikanen waren beter af ten tijde van de segregatie. Niet zelden zijn het economen, die dat soort uitspraken doen, wat ons iets vertelt over hoe economen succes meten.

'Met dat soort vragen worstelen ook mijn personages. Zeker, er zijn zaken verbeterd. Tegelijkertijd is racisme springlevend en klinken de echo's van segregatie en zelfs slavernij helder door in het heden. Daar probeer ik als schrijver uiting aan te geven.'

De Verrader is een uitgesproken humoristische roman die tegelijkertijd bol staat van het cynisme en een uiterst treurig verhaal vertelt. Dat zou je kunnen samenvatten als: de positie van Afro-Amerikanen en andere minderheden in de Verenigde Staten is zó dramatisch, wreed en onrechtvaardig dat alleen absurdistische komedie die werkelijkheid recht doet.

Paul Beatty

De Verrader

Fictie

Uit het Engels vertaald door Gerda Baardman en Bart Gravendaal.

Prometheus; 304 pagina's; euro 22,50.

Deze impliciete boodschap geeft de onwillekeurig voortdurend glimlachende en grinnikende lezer een uitgesproken ongemakkelijk gevoel. Al lezend word je verscheurd door twee strijdige emoties. Beatty herkent dit.

'Ik weet dat ik zo schrijf, maar geloof me: het is niet mijn vooropgezette bedoeling. Ik probeer niet grappig te schrijven. Het overkomt me. Als voormalig psychologiestudent zou ik het cognitieve dissonantie noemen. Twee dingen die niet samengaan, maar toch samen zijn. Vandaar mijn bezwaar tegen het woord satire. Als mensen alleen over de humor van het boek beginnen voel ik mij een beetje ongemakkelijk. Dat is maar één manier om mijn werk te lezen.'