Direct naar artikelinhoud

Na vertrek van de Britten zoekt Rutte nieuwe vrienden in Europa

Met het vertrek van de Britten verliest Nederland een natuurlijke bondgenoot binnen de EU. Een waar diplomatiek offensief moet voorkomen dat Parijs en Berlijn straks over Den Haag heen walsen.

Premier Rutte arriveert bij de bijeenkomst van de Europese Raad in Brussel.Beeld anp

In december 2005 spant het erom, op de EU-top in Brussel. Na maandenlange onderhandelingen dreigt een totale patstelling over de Europese meerjarenbegroting. Vooral de Britten en de Nederlanders vinden dat ze te veel moeten betalen. In Nederland heeft premier Balkenende op hoge toon aan de kiezers beloofd dat hij een miljard euro terug zal halen uit Brussel, maar er is veel tegenstand vanuit andere landen. Op het cruciale moment - om drie uur 's nachts, krijgt de Britse premier Blair als voorzitter van de Europese Raad de begroting onder ogen. Hij knikt instemmend. Hij en Balkenende kunnen tevreden zijn: 'Jan-Peter gets his billion.'

De Britse en Nederlandse ideeën over defensie, maar ook vrijhandel en regeldruk vanuit Brussel lagen de afgelopen 25 jaar nooit ver uiteen

Betrokkenen memoreren het verhaal als typisch voorbeeld van de spankracht van de as Londen-Den Haag, die jarenlang medebepalend was voor de verhoudingen binnen de Europese Unie. Ook de latere premiers Rutte en Cameron trokken zij-aan-zij op om hun jaarlijkse afdrachten aan de EU omlaag te krijgen. Maar de relatie gaat veel verder terug, tot aan de naoorloge jaren: tegenover het wantrouwen jegens de Duitsers stond voor opeenvolgende Nederlandse regeringen de warme band met de geallieerde bevrijders uit Londen.

Zo schuurde Nederland bij de oprichting van de EU (in 1993) ook weer dicht tegen de Britten aan. De Britse en Nederlandse ideeën over Europese defensie, de begroting, maar ook vrijhandel, de interne markt en regeldruk vanuit Brussel lagen de afgelopen 25 jaar nooit ver uiteen. In bijna alle belangrijke dossiers - behalve de euro, want die wilden de Britten niet - trokken de twee landen samen op. Oud-minister en oud-diplomaat Ben Bot: Als iets je niet beviel, dan kreeg je de Britten mee, omdat het hen meestal ook niet beviel.'

Maar daar komt nu een einde aan. Als een beetje vaart wordt gemaakt, zitten de Britten vanaf maart 2019 niet meer in de EU. En net zoals bij een baan opzeggen geldt: wie eenmaal zegt dat hij weg gaat, is al een beetje weg.

Nieuwe beste vriend

Nederland is daarom alvast begonnen aan een zoektocht naar een nieuwe Europese beste vriend. Maar wie moet dat zijn? Vorige week vrijdag klopten Rutte en zijn minister van Buitenlandse Zaken, Bert Koenders, aan bij de nieuwe Franse president Macron. Maandag ging Rutte naar Waschau om te spreken met de Oost-Europese Visegrad-groep, oftewel Hongarije, Polen, Slowakije en Tsjechië. En woensdag kwamen vertegenwoordigers van de Benelux-landen samen met die van de Baltische Staten en Scandinaviërs plus Finland bijeen in Den Haag. Donderdag en vrijdag ontmoet Rutte alle andere regeringsleiders tegen tijdens de EU-top in Brussel. Centraal staat steeds die ene vraag: wat kunnen wij voor elkaar betekenen?

Voorlopige conclusie: Den Haag zal per thema nieuwe partners moeten zoeken (zie kaart). 'We hebben niet één vriend, maar meerdere', aldus Koenders. 'We hebben een goede relatie met Duitsland en Frankrijk. Maar daar omheen praten we met meerdere landen om te kijken wat we gemeen hebben en hoe we dat kunnen  inbrengen in Brussel', zei de minister afgelopen week in het tv-programma Buitenhof. Directeur Rob de Wijk van het Haags Centrum voor Strategische Studies voegt toe: 'Je krijgt een Europa van verschillende snelheden. Per beleidsonderdeel gaat Nederland z'n vrienden kiezen. Een geluk voor Nederland is dat Rutte dat spel heel goed beheerst.'

Ga met je muis over de afbeelding om meer te lezen over de verschillende bondgenootschappen. 

Voorlopige conclusie: Den Haag zal per thema nieuwe partners moeten zoeken

De grote vraag op de achtergrond is hoe Nederland zonder de Britten weerstand kan bieden aan de grote lidstaten Duitsland en Frankrijk. Berlijn en Parijs steken niet onder stoelen of banken dat ze samen leiding willen geven aan het nieuwe Europa. Hebben Rutte en andere regeringsleiders dan nog wat in de melk te brokkelen?

'Je bent zo invloedrijk als je zelf wilt', zei eurocommissaris Frans Timmermans afgelopen week tegen Nieuwsuur. 'Aan de zijlijn gaan mokken, op de reservebank zitten of buitenspel staan, dat helpt niet. Dan gaan de Fransen en Duitsers hun eigen gang.' Of, zoals De Wijk het formuleert: 'Het wordt nu acuut. Er gaat een Duits-Franse as ontstaan en die is cruciaal voor de Nederlandse positie. Het gevaar is dat er beslissingen worden genomen die ten koste gaan van ons eigenbelang of dat er dingen gebeuren die politiek onverkoopbaar zijn of de bevolking niet wil.'

In de Tweede Kamer groeit de bezorgdheid over de macht van Frankrijk en Duitsland intussen snel. Eurosceptische partijen zoals de SGP vinden dat Nederland samen met de noordelijke lidstaten in de Europese Unie een vuist moeten maken tegen de nieuwe Frans-Duitse as.

De grote vraag op de achtergrond is hoe Nederland zonder de Britten weerstand kan bieden aan Duitsland en Frankrijk

Diplomatiek spel

Hoewel die zorgen door betrokkenen worden gedeeld, wordt door hen ook nadrukkelijk gewezen op de kansen. Het vertrek van de Britten kan ook een zegen zijn. Deze week bijvoorbeeld, werden Koendsers' hoogste diplomaten ineens door het secretariaat van EU-president Donald Dusk net als de Duitsers en Fransen geconsulteerd over vrijhandel in de EU. Vroeger hadden de Britten die eer. Het gunstige bij-effect van de Brexit is dus dat Nederland meer inspraak kan krijgen, voor groter wordt aangezien, mits Den Haag het diplomatieke spel goed speelt.

De banden met Berlijn zijn al goed, maar ook met Parijs moet de relatie beter worden. Door het bezoek van Rutte aan Macron vorige week, is daarmee een begin gemaakt. Het tweetal kan het 'ongewoon goed' vinden met elkaar, bezweren insiders. Het doel van Nederlandse diplomaten en politici is om zich tegenover Berlijn en Parijs te profileren als woordvoerder van de kleinere lidstaten. Als Rutte straks met Merkel en Macron om tafel zit, moeten zij denken: we praten via Rutte eigenlijk ook met vijf, zes, misschien wel zeven andere kleinere leiders.

Het gunstige bij-effect van de Brexit is dat Nederland meer inspraak kan krijgen
Rutte ontmoet Macron bij het Élysée-paleis in Parijs, 16 juni 2017.Beeld anp

In de gesprekken tot nu toe blijken de Baltische Staten en ook de Oost-Europese Visegradlanden wel voor zo'n Nederlandse voortrekkersrol te voelen - op deelonderwerpen althans. Dat is ook oppassen geblazen. In Brusselse kringen weet men maar al te goed dat je je vingers moet natellen zodra wordt gezegd dat jouw land zoiets zo goed kan. Want misschien zoeken ze alleen maar iemand om de vuile klusjes op te knappen.

Desondanks zien betrokkenen licht aan het einde van de Brexit-tunnel. Zoals een van hen glimlachend toegeeft: vroeger werd hem wel eens gevraagd of hij een lichtpuntje zag in het vertrek van de Britten. Tegenwoordig heeft hij een zonnebril nodig tegen de zon die in zijn ogen schijnt. De Wijk: 'Als Nederland dit goed doet, kunnen we hier veel beter van worden.'