Hoe houdbaar is Mark Rutte?

De 'weglachpremier' (Diederik Samsom in 2012), de 'sorrypremier' (Sybrand Buma), de 'Pinokkio van de Lage Landen' (Geert Wilders): tegenstanders hebben Rutte de afgelopen jaren niet ontzien, maar van wijken wil de VVD'er ook na zes tropenjaren in het Torentje niet weten. 'Rubberen Rutte' en 'Teflon Mark' - om twee andere bijnamen te gebruiken - maakt zich op voor zijn vierde verkiezing als partijleider.

De aankondiging is een formaliteit, bevestigen bronnen binnen de VVD. Rutte oogt nu al optimistischer dan ooit. Bij de huldiging van de Olympische Sporters deze week noemde hij sprinter Churandy Martina 'na mij de vrolijkste man van Nederland'.

Hoe lang kan een politicus mee? Niemand die het precies weet. Het zijn de mysterieuze krachten van de politiek: het ene moment lijkt de houdbaarheidsdatum van een politicus niet in zicht, het andere moment keldert even plotseling als onvermijdelijk de waardering. Wim Kok en Ruud Lubbers maakten het mee nadat ze hun vertrek hadden aangekondigd. Voor Ruttes voorganger Jan Peter Balkenende was de vierde verkiezingscampagne één campagne te veel. Het eindigde in tranen.

'Het verschilt per persoon, maar de houdbaarheid van een politicus wordt in zijn algemeenheid korter', zegt Jan Schinkelshoek, die als voormalige spindoctor het verval van Ruud Lubbers van nabij meemaakte. 'In een mediacratie moet een politicus zich dag in, dag uit bewijzen, ook omdat de loyaliteit van kiezer minder is. Iemand als Drees kon het tien jaar volhouden. Dat is nu een stuk moeilijker. Lubbers deed het, maar in de derde termijn was het op en over.'

Schinkelshoek signaleert ook bij Rutte 'slijtageplekken, al houdt hij zich redelijk goed'. 'De jaren gaan tellen. Bij een tweede en derde keer kun je minder onbevangen campagne voeren. Het verleden wordt je voor de voeten geworpen.'

Iedereen weet wat er aan de premier kleeft. Hij is de man die waarschuwde voor 'de socialisten' en daarna glimmend met de PvdA ging regeren. De man die zei dat er geen euro meer naar Griekenland zou gaan en vervolgens overboekte. De man die een dag voor de verkiezingen 1.000 euro beloofde aan werkend Nederland en later erkende dat het niet is waargemaakt. En de man die zich opwierp als hoeder van de hypotheekrente, maar dat al bij de eerste dag van de formatie opgaf.

Met die erfzonde zullen de aanvallen straks hard en frontaal zijn. Geert Wilders doet al jaren niets anders ('Rutte heeft zich het Torentje in gelogen') en ook CDA-leider Sybrand Buma gaf een voorproefje. 'Een dag voor de verkiezingen komen met mooie praatjes en een dag later niks ervan waarmaken. Dát is Mark Rutte.'

Landsbelang

Een verdediging is er ook, zo valt bij de VVD te beluisteren. Rutte zal zeggen dat hij telkens het landsbelang voorop heeft gesteld, zelfs als dat schadelijk was voor hem of zijn partij.

Rutte heeft littekens overgehouden aan het premierschap, maar het bestaan in het Torentje biedt ook tal van voordelen. Zo goed als iedereen kent hem, en volgens I&O Research heeft 79 procent een oordeel over hem (een directe concurrent als Buma moet het doen met 59 procent). Hij hoeft geen enkele moeite te doen om in de publiciteit te komen, terwijl zijn tegenstanders elke gelegenheid moeten aangrijpen - met alle risico's van dien: Job Cohen liet zich in 2011 verleiden tot het lopen van de polonaise bij KoffieMax.

Premierbonus

De VVD kan het zich nu veroorloven man-tegen-mangevechten zoveel mogelijk uit de weg te gaan. 'Heel begrijpelijk', noemt Schinkelshoek dat. 'Dat deden wij ook bij Lubbers. Een new kid on the block wil zich invechten. Als je er al zit, wil je het veld voor jezelf.'

Het zijn de geneugten van de 'premierbonus'. Iedereen op het Binnenhof kent de geschiedenis: een zittende minister-president wordt in Nederland zelden verslagen. Zeker niet als de economie meezit, zoals nu. De twijfelende kiezer kiest dan uiteindelijk meestal voor zekerheid. Waarom alles veranderen?

Ex-premier Dries van Agt denkt dan ook dat Rutte het lot van Balkenende bespaard blijft. 'Rutte is monter, fris, vief, hartelijk, aardig en grappig als het uitkomt. Ik heb een heel positief oordeel over hem en ik denk de meeste kiezers ook. De man kan gewoon door. Hij is in al die jaren verkwikkend en onderhoudend geweest. Dat zijn geen termen die ik voor Balkenende in de mond zou nemen. Een premier is ook een beetje een cabaretier. Hij moet de belangstelling gaande houden. Ik denk dat Rutte heel goed uit deze verkiezing komt.'

Het is een les die bij de VVD ook is getrokken uit het correspondents' dinner, toen Rutte miljoenen kijkers wist te trekken met een luchtig televisieoptreden vol grapjes en milde zelfspot. Het smaakt naar meer. Kiezers krijgen de komende maanden de Totale Rutte te zien. Niet alleen de manager die problemen oplost, maar ook 'een mens van vlees en bloed'.

Volgende week zondag zit de premier drie uur lang bij Zomergasten. Rond Prinsjesdag komt een biografie van hem uit geschreven door Volkskrant-columniste Sheila Sitalsing. Het is geen geautoriseerde biografie, maar de inner circle van Rutte heeft meegewerkt.

Thuiskomen

Het persoonlijke is bij Rutte een politieke kracht, meent Peter Kanne, politiek onderzoeker van I&O Research. 'Zeker in onzekere tijden wil de kiezer het gevoel hebben dat er controle is en dat straalt hij uit. Rutte raakt niet in paniek, blijft altijd relaxed en heel erg zichzelf.'

De hoop van de VVD is dat veel kiezers uit 2012 straks weer 'thuiskomen'. Economie en overheidsfinanciën zijn cruciale thema's voor VVD-stemmers en op die terreinen heeft de partij 'geleverd'. Bovendien scoort Rutte met een waardering van 8,2 nog altijd heel hoog bij de VVD-achterban en ook bij de kiezers van de meeste andere partijen ziet Kanne 'keurige cijfers'.

Grote uitzondering vormt de achterban van de PVV, de partij die al maanden bovenaan staat in de peilingen. Die moet met een waarderingscijfer van 3,6 weinig hebben van Rutte.

Zeven maanden voor de verkiezingen blijft dat voor de premier de grote, onbeantwoorde vraag: wat te doen met Wilders? Er zijn meerdere stromingen in de VVD. Rutte zei na de 'minder, minder'-uitspraak dat hij niet meer met de PVV wilde samenwerken als Wilders die uitspraak niet zou terugnemen. Maar minister Edith Schippers zei later dat ze de PVV niet wil uitsluiten en zij staat daarin niet alleen. De VVD heeft zelfs de CPN nooit uitgesloten. Het zou van arrogantie getuigen richting PVV-kiezers om Wilders in de ban te doen. Bovendien leveren de liberalen zich bij de komende formatie dan weer uit aan links.

Een andere school in de VVD pleit voor een resolute breuk. Zelfs als Wilders zijn 'minder, minder'-uitspraak terugneemt, is een coalitie volgens deze VVD'ers onmogelijk. De PVV-kiezer moet maar één boodschap krijgen: een stem op Wilders is 'een zinloze stem, een verloren stem'.

Het is Rutte die uiteindelijk de knoop doorhakt. Bij de VVD is hij de onbetwiste leider. Ooit verstrijkt zijn houdbaarheidsdatum, maar als het aan de liberalen ligt niet voor 15 maart 2017.