Er kon geen kruiwagen langs zonder gecontroleerd te worden

Het moet zowat een van ’s werelds meest gedroomde doelwitten zijn, het ­NAVO-hoofdkwartier. Voor terroristen én voor inlichtingendiensten die willen weten wat er achter de gesloten deuren wordt besproken. In het gebouw werken honderden hooggeplaatste militairen en diplomaten, en een paar keer per jaar verzamelen er zich alle leiders van de 28 NAVO-lidstaten.

En dus is bij de bouw van het nieuwe gebouw, dat donderdag plechtig in gebruik genomen wordt, met zowat alles rekening gehouden. Zo werden de bouwbedrijven op voorhand doorgelicht en gold ook een strikte geheimhouding rond de bouwplannen, vertelt het studiebureau VK Architecten. Elke levering van materiaal op de bouwwerf ging eerst door de handen van gespecialiseerde veiligheidsmensen. Om te vermijden dat er in het gebouw heimelijk afluisterapparatuur of ander spionagemateriaal werd geïnstalleerd, zoals in 2003 het geval bleek in het Europese Justus Lipsius-gebouw.

Het nieuwe gebouw telt maar liefst duizend bewakingscamera’s, inclusief ingewikkelde software om die lawine aan beelden snel te kunnen analyseren. En er werd onder meer explosiebestendig glas gebruikt, allesbehalve een alledaags gegeven in de bouw, zeker op deze schaal.

Dat alles heeft uiteraard een prijskaartje. Het nieuwe gebouw – acht in elkaar gehaakte kantoorvleugels die als ineengestrengelde vingers de verbondenheid van de NAVO-lidstaten moeten uitbeelden – heeft een duizelingwekkende 1,1 miljard euro gekost. België, dat via Defensie de bouwwerken leidde, betaalt zo’n 40 miljoen euro van de totale kostprijs. Er werd uiteindelijk zeven jaar aan gewerkt.

Betonrot en asbest

Het eindresultaat verschilt dan ook dag en nacht van het oude NAVO-gebouw, dat in 1967 in amper 29 weken tijd werd opgetrokken. “Dat was één van de eerste grote prefabconstructies”, zegt Willy Claes (sp.a), die in 1994 de grote baas van de NAVO was. “Laten we zeggen dat die bouwtechniek toen nog wat verfijning kon gebruiken.”

Zo werd het gebouw na verloop van tijd geplaagd door betonrot en werd ook asbest ontdekt. “En het was er altijd of te warm of te koud. Aangenaam werken was het daar niet.”

Ook in het oude NAVO-hoofdkwartier heerste trouwens al behoorlijk wat paranoia, zegt Willy Claes. “Ik herinner me toch enige paniek toen ontdekt werd dat een Russisch oliebedrijf zich plots in een naburig kantoorgebouw had gevestigd. Dat leek ons iets te veel toeval.”

Genocidewet

“Het heeft trouwens niet veel gescheeld of het nieuwe ­NAVO-hoofdkwartier was elders opgetrokken”, vertelt professor internationale politiek David Criekemans (Universiteit Antwerpen). “Onder andere de Verenigde Staten reageerden erg misnoegd toen het Belgische parlement de fameuze genocidewet stemde, waardoor buitenlandse staatshoofden in ons land vervolgd konden worden voor misdaden tegen de menselijkheid.” De toenmalige Amerikaanse defensieminister Donald Rumsfeld – bang dat bijvoorbeeld Amerikaanse militairen voor een Belgische rechtbank zouden worden gedaagd – eiste daarop in 2003 dat België de wet introk, of het mocht de plannen voor een NAVO-hoofdzetel begraven. “Duitsland zag zijn kans al schoon, en bood Bonn aan als alternatieve locatie.”

Toenmalig premier Guy ­Verhofstadt (Open Vld) greep stante pede in en de genocidewet werd aangepast. “Het verlies van de NAVO zou immers een gigantische aderlating voor België zijn geweest”, zegt Criekemans. “Het hoofdkwartier is goed voor een paar duizend jobs, los van de honderden goedbetaalde buitenlandse ambtenaren die zich voor hun baan bij de NAVO in en rond Brussel vestigen. Bovendien zou de verhuizing van de NAVO ook andere internationale organisaties hebben doen nadenken of België nog wel zo’n goede locatie was.”

Wachten op Trump en Brexit

Dat de NAVO überhaupt ooit voor België koos, hebben we trouwens te danken aan de Belgische premier Paul Vanden Boeynants. “De hoofdzetel lag aanvankelijk in ­Parijs. Maar toen Frankrijk in de jaren 60 uit de militaire commandostructuur stapte, vond Washington dat het hoofdkwartier niet onder de Eiffeltoren kon blijven. Vanden Boeynants zag zijn kans schoon. Vandaar ook de barakken in Evere, omdat Washington zo’n vaart zette achter de verhuizing naar Brussel”, zegt Criekemans.

Of het gloednieuwe hoofdkwartier rust brengt binnen de bijna zeventig jaar oude internationale verdragsorganisatie moet nog blijken. Criekemans: “Daarvoor moet president Trump – die tijdens zijn campagne de ­NAVO als “achterhaald” bestempelde – eerst dieper in zijn kaarten laten kijken. En moeten ook de gevolgen van de Brexit voor de NAVO duidelijk worden. Net als welke koers de nieuwe Franse president Macron internationaal gaat varen.”