De WK-ganger mag en zal niets merken van onrust

Een open jeep scheurt door de omhooglopende straat. Achterin 8 blanke gezichten, blond opgestoken haar en een paar hippe petten. Favela-safarigangers. Een nieuwe trend sinds de zogenoemde "pacificatie" van deze buurt en de bewoners varen er wel bij. Toerisme betekent zakendoen. Een wandeling onder leiding van een favelado? Een paar honderd tot duizend real per persoon alsjeblief.

De meeste favela-bewoners gaan intussen hun gewone gang. De motoristas wachten klandizie af onder een plastieken afdak, met kwetterende parkieten in kooitjes bengelend boven hun hoofd. Schoolgaande jeugd troept rond snoepverkopers en meisjes showen elkaar hun nieuwste nagellak. Een man draagt op zijn rug een koelkast omhoog: sociale mobiliteit in beeld. Oude mensen -de blik strak voor zich uitgericht- proberen zich vooral niet van hun koers en uit evenwicht te laten brengen door die wemelende mensenmenigte.

Ik sta aan de voet van Rocinha, een van de meest beruchte favela's in Rio de Janeiro. Een steile heuvel, propvol gebouwd, uittorenend boven een van de rijkste wijken van de stad en met bovenaan een fabuleus zicht op zee.

Een man uit de favela Pavao-Pavaozinho, een professionele danser, werd dood aangetroffen in een gebouw van de sociale diensten. Hij zou omgekomen zijn door politiegeweld. Binnen de kortste keren ontstaan rellen in de straten grenzend aan de beroemde wijk Copacabana - beroemd vanwege het strand, de muziek, het uitgaansleven.

De politie rukt uit in full force. Spectaculaire beelden van brandende autobanden, zwaarbewapende agenten en ontzette buurtbewoners. Het gebeuren is nieuws wereldwijd. Dat was alweer even geleden -niet elke dode in een favela haalt de hoofdpunten. (Nieuws is wat nieuw is, ongewoon en eventueel onverwacht.)

Maar wanneer het geweld zich voordoet in de wijken waar straks ook de WK-toeristen zullen bewegen, dan krijgt dat een bijkomende betekenis: één van gevaar en onrust. Bij de confrontatie van vannacht zouden gewonden gevallen zijn en zou 1 man omgekomen zijn door een kogel.

Brazilië zou de wereld eens wat laten zien tegen het WK van 2014. Eeuwen van segregatie (al mocht dat niet zo genoemd worden) en sociale achterstelling zouden weggewerkt worden in een paar jaren tijd - toch in een stad als Rio, uithangbord bij uitstek van dit enorme land.

De pacificatie van de favela's moest een halt toeroepen aan het geweld in de armste wijken waar drugsbendes de plak zwaaiden. Politieposten werden stap per stap in verschillende favela's geïnstalleerd, beginnend bij de buurten het dichtst bij de toeristische en rijkere buurten. Eind maart werd ook een begin gemaakt met de pacificatie van de Favela da Maré, een van de meest uitgestrekte in de stad, gelegen langs de weg die het stadscentrum verbindt met de internationale luchthaven.

Aanvankelijk leek de strategie te werken: de drugsbendes verdwenen, of verlegden hun terrein. Voor de bewoners braken rustiger tijden aan -al verloren sommigen ook hun werk door het verdwijnen van de drugshandel. Alleen, de beloofde sociale voorzieningen die het tweede luik van het pacificatieproces vormden, bleven uit en de politie in Brazilië draagt een geschiedenis mee van geweld en corruptie -de lage lonen maken agenten een makkelijke prooi voor drugsbendes. De politie is historisch niet "des burgers vriend", maar hielp vooral om de belangen en de veiligheid van de elite en machthebbers te verzekeren. Die reputatie dragen ze tot op vandaag mee.

Op weg naar boven doorheen Rocinha ruik je de open riool van ver, lang voor je het water onder je naar beneden ziet stromen, tussen de plastic zakjes en andere onbeschrijflijke rommel door. Nee, hier hoeven ze geen hippe teleferico of kabelbaan, liever een echt ondergronds afwateringssysteem, dank u wel. Ik tel twee ratten, eentje die zich schichtig uit de voeten maakt, een andere die onverstoord blijft zitten langs de kant van het pad.

Een gezondheidswandeling is het niet, gezellig wel. Ik zie schilderijen van de zee tegen een krantenkiosk geleund, klaar voor de verkoop. De mevrouw van de sap-bar maakt zich druk over de rommel die de klanten in haar plantenbakken hebben achtergelaten. Ze schrobt dat het een lieve lust is -ondernemersfierheid, dat is van overal. Vriendelijke mensen, drukke neringdoeners, een stad in een stad.

Bovenaan Rocinha adem je verse lucht, strekt het Woud van Tijuca zich voor je uit en zie je in de verte het iconische Christus-beeld. Maar de vredige sfeer is bedrieglijk. Twee politie-auto's rijden langzaam omhoog. Zwaaiende lichten, agenten met wapens losjes in hun schoot zitten in de kofferbak. Groot machtsverstoon, want ook hier hebben de drugsbendes weer voet aan de grond. Een paar weken geleden nog maar is hier een politiepost aangevallen en schietpartijen tussen drugstrafikanten en politie-agenten komen weer vaker voor.

De overheid had gedacht met het WK een visitekaartje voor de wereld in huis te halen: de stadions en infrastructuurwerken en de slogan "Een rijk land is een land zonder armoede". Maar dat was buiten de waard gerekend. Vanuit de gevangenis dreigden kopstukken van een van de grootste drugskartels met het "WK van de Terreur" -een propaganda-oorlog voer je ook verbaal.

Geweldenaars én slachtoffers weten ook dat niet elke dode of verdwenen favelada nieuwswaardig is, daar horen beelden bij en verhalen, zoals vannacht. Het leed dat eraan ten grondslag ligt, is er niet minder schrijnend om. De overheid schakelt intussen een tandje hoger. De Amerikaanse privéveiligheidsdienst die vroeger opereerde onder de naam Blackwater (bekend uit Irak), nu Academi, zal nu mee de Braziliaanse politiediensten opleiden zodat de veiligheid gegarandeerd is tegen juni 2014.

Er wordt een opbodpolitiek gevoerd rond veiligheid en geweld. De Braziliaanse overheid zal niet toestaan dat het WK ontsierd wordt. Een uitgebreide antiterrorismewet moet het mogelijk maken iedereen die de rust bedreigt preventief 15 tot 30 dagen op te sluiten. De WK-ganger mag en zal niets merken van onrust, ook als dat betekent dat de politie haar reputatie van geweldenaar voorlopig niet kwijtraakt. Een vlekkeloos WK gaat voor.